Аԥсуа ҭҵаарадырреи акультуреи рҿы здаҟамлац ахҭыс ҟалеит. Аҭыжьырҭа «Academia» аҟны акьыԥхь абеит аа-томк зҵазкуа аԥсуаа рнарҭтә епос.
Аредактор-аиқәыршәаҩ – Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа апрезидент, ААР академик, Урыстәылатәи аҭҵаарадыррақәа ракадемиа аҳәаанырцәтәи алахәыла Зураб Џьапуа. Аиқәыршәаҩ ХХ ашәышықәса 80-тәи ашықәсқәа раахыс арҭ аепикатә текстқәа реизакреи реихшареи далагахьан. Аматериалқәа аҭыжьра разырхиаразы аусура хықәкыла ихацыркхеит 2005 шықәсазы. Ари аус рнапы шалакыз иалакын усҟан Зураб Џьапуа иаспирантцәаз, иахьа аԥсуа ҵарауаа қәыԥшцәа Наала Барцыци Саида Ҳаџьыми.
Ари амилаҭтә проект адунеи абара аԥсуа жәлари аԥсуа ҳәынҭқарреи рзы хҭыс дуӡӡоуп. Атомқәа шьақәыргылоуп иахьатәи атекстологиатә принципқәа рыҩаӡарала. Ашәҟәқәа еидыркылоит иахьанӡа еиқәханы иааз аԥсуаа рҿаԥыцтә культура адоуҳатә баҟа хада – «Нарҭаа» – ирызку аҳәамҭақәеи урҭ рвариантқәеи хаҭәааны. Аизга иацуп аредактор-аиқәыршәаҩ инеиҵыху иҭҵаамҭа, атекстқәа ркомментариқәа, рсемантикатә рбагақәа, ашәақәа рнотақәа уҳәа убас аҳәамҭақәа хазырҭәаауа аҭҵаарадырратә згәаҭарақәа.
Жәа-томкны иҟоу аҭҵаарадырратә, академиатә ҭыжьымҭа, хымԥада, шьаҭамырӡгахоит аԥсуа жәлари Аԥсуа ҳәынҭқарреи рзы. Атомқәа лагала духоит кавказдырраҿы, иара убас адунеитә епикатә традициақәа рыҭҵаараҿы.

ААР Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт анапхгареи аколлективи гәалсра дула адырра ҟарҵоит лыԥсҭазаара дшалҵыз аҵарауаҩ, аҟазараҭҵаара акандидат, аҭоурыхтә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, Аԥсуаҭҵааратә институт аетнологиа аҟәша аҭҵаарадырратә усзуҩ нага Мери Мушьни-иԥҳа Ҳашба

М.М. Ҳашба диит мшаԥымза 5, 1937 шықәсазы Аҟәа ақалақь. 1961 шықәсазы далгеит Қарҭтәи аконсерваториа амузыкаҭҵаара ахырхарҭала. 1974 шықәса инаркны акыр шықәса инеиԥынкыланы аус луан Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аҟны. Мери Мушьни-иԥҳа еснагь активла далахәын Аԥсни уи анҭыҵи имҩаԥысуаз еиуеиԥшым Жәларбжьаратәии Зегьыеидгылатәии аҭҵаарадырратә конференциақәа, афорумқәа, апленумқәа. М.М. Ҳашба 1991 шықәсазы Миклухо-Маклаи ихьӡ зху Аетнологиеи Антропологиеи ринститут аҿы илыхьчеит адоктортә диссертациа аҭоурыхҭҵаара ахырхарҭала, 2008 шықәсазы ААР алахәыла-корреспондентс далхын. Мери Мушьни-иԥҳа лыҭҵаарадырра азкын амузыкатә фольклор, амузыкаҭҵаара аҭоурых, аԥсуаа рмузыкатә культура аҭоурых аҭҵаара.
ААР Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт анапхгареи аколлективи гәалсра дула ирыдышшылоит зыԥсҭазаара иалҵыз ҳҵарауаҩ нага, аԥсуа музыкаҭҵааҩ Мери Мушьни-иԥҳа лыуацәеи лҭынхацәеи. Аҵарауаҩ лыҟамзаара даара цәыӡ дууп Аԥсуаҭҵааратә институт аколлективи аԥсуа ҭҵаарадырреи рзы. Мери Мушьни-иԥҳа лгәалашәара наунагӡа иаанхоит ҳгәаҿы. Хашҭра лықәым.

ААР Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт анапхгареи аколлективи

Сынтәа, ишдыру еиҧш, агазеҭ «Аҧсны» 105 шықәса ахыҵит. Уи аамҭа иалагӡаны хыҧхьаӡара рацәала аҳәса аус рухьан, иҟоуп иахьа уажәраанӡагьы агазеҭ амаҵ азызуа. Урҭ рахь иаҵанакуеит: ажурналистцәа, акьыҧхьыҩцәа, акорректорцәа уҳәа. Агазеҭ аҭоурых агәылалара ара иаҭыҧым, уи иазкны астатиақәеи ашәҟәқәеи ҭрыжьхьеит ҳҵарауаа.

Ашәҟәыҩҩы, ажурналист, апублицист Борис Кәаҷаҷа-иҧа Қаџьиа 49 шықәса раҧхьа 1975 шықәса рзы агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь», иахьа «Аҧсны» аредакциа ашҟа дымҩахыҵит усура ҳәа. Агазеҭ «Аԥсны ҟаԥшь» аредакторс иҟаз Сергеи Михаил-иԥа Кәыҵниа мызки бжаки ҧышәарак аҳасабала ҿҳәарас иҭаны аусура далаиргоит. Абар уи аахыс уажәшьҭа 50 шықәса дазааигәахоит.

Жәаа шықәса зхыҵуаз аҭыҧҳа дымҩахыҵит агазеҭ аредакциа ашҟа, алаҳәараҿы илбаз аусурҭа ҭыҧ адҵааларазы. Усҟантәи ашықәсқәа рзы агазеҭ «Аԥсны» «Аҧсны-ҟаҧшь» ҳәа иҭыҵуан. Редакторс дыҟан Сергеи Кәыҵниа.

Аҧсны зҽаҧсазтәыз ажурналист Валери Џьота-иԥа Амаршьан ааигәа 80 шықәса ихыҵит. «Ахьӡ-Аҧша» аорден ахҧатәи аҩаӡара занашьоу, акыр шықәса амилаҭтә журналистика амаҵ азызуз, ҷыдала агазеҭ «Аԥсны» зџьабаа аду ииубилеи ашьҭахь игәы ззыбылуа иусура хатәгәаԥхарала иаанижьит, аԥсшьарахь диасит. Аха лассы-лассы аредакциа даҭаалоит, аусзуҩцәеи иареи еибабоит, ажәытә-аҿатә ирылацәажәоит.

Зқьышықәсала ҳажәлар ауадаҩрақәа шырхыргозгьы, ирылиаауан ԥхьаҟатәи ҳԥеиԥш аиқәырхара иазыхиаз, уи зыԥсҭазаараз агәымшәақәа, аиҿамсқәа, аԥызацәа. Урҭ роуп изыбзоуроу иахьа иҳамоу ихьыԥшым Аԥсуа ҳәынҭқаррагьы.
«Ҵәымаӷк-ҽеимаак, ҽеимаак-ҽык, ҽык-фырхаҵак, уи афырхаҵа ижәлар дреиқәырхҩхар алшоит» ҳәа… баша иднамырҳәеит ҳабдуцәагьы ргәы аҟәышра. Ԥшьышықәса шихыҵуаз амҳаџьырра иагаз, аха Ҳазшаз илыԥхала ахынҳәра зқәашьханы, «аҟарма рыҟәных архнышьнақәа, ицәахьаз амца еиқәызҵаз» Гәлиа Иасыф-иԥа Дырмит аԥсуа жәлар рзы илиршаз уаназхәыцлак, иџьаумшьарц залшом. Зымахәҭақәа мшызҳа рҽеиҵырхуа, згәаԥшь ӷәӷәоу аџьҵла ду деиԥшха, есымшааира аҽарҭбаауан иаҳзыԥсеиқәырхагахаз уи ирккаратә усура. Ааи, ҿахәеиҭаҳәаҩ дызмам – бџьарда хьыӡрацара иҭыҵыз иеиԥшми нас…
Ажәа «раԥхьаӡатәи» ҳҭоурых аҿы наӡаӡа изаԥхьагылахаз – аиҭагара аус, аԥсуа газеҭ еиҭаҵуа аԥсуа труппа, Аԥсны аҭоурых, арккара, аҵара аус, аԥсуа ҭҵаарадырратә гәыԥ, ажәеинраала, асахьаркыратә шәҟәы, ажәабжь… ажәакала иарбан усу ҳмилаҭтә доуҳа амҩақәҵаразы инапы злакымыз. Изакәытә мчузеи, ҩнуҵҟатә гәаӷьузеи ауаҩы имазарц ақәнагоу абри аҟара ус реилагӡара илшарц азы?! Иабанӡаҵаулаз уи ихатәы – аԥсуа бызшәеи ижәлар гәакьеи ԥхьаҟатәи рԥеиԥш азы имаз агәрагара?!
Дырмит Гәлиа ихьӡынҩылоу апоезиатә рҿиамҭақәа руак автор, Миха Лакрба ишиҳәаз еиԥш, убысҟан «ицәывҵыҷҷаз» амра ашәахәақәа ируакхеит аԥсуа жәлар рдоуҳа зқьышықәсала еизназгоз аԥышәа, ргәы-рыԥсы аҵанӡа инаӡаны иатҟәартә, жәларык раҳасабала адунеи иацәымӡырц, рыгәҭыхажәа иаахтны аҳәара 105 шықәса раԥхьа иауасхырхаз агазеҭ «Аԥсны».
27 февраль 1919 шықәса рзы иҭыҵыз аԥсуа милаҭтә газеҭ заҵәы «Аԥсны» иаҳхысыз ашәышықәса аҩбатәи ажәашықәса ахыркәшамҭа инаркны, ҳажәлар рыԥсҭазаара иагәылагыланы иаауеит. Абахә амҵан ахаҳә шәыгәра аҽылкәкәааны зхы ыҵызхыз аӡыхь ԥшьа иаҩызаха, уи инарҵауланы ианыԥшуеит, ианхацыркха аахыс мацара акәымкәа, аԥсуаа уи аԥхьаҟатәи рҭоурых мҩаҿгьы ирхыргахьоу зегьы, еиҵагыло абиԥарақәа ран лгәаԥҳәыхш иаланы ршьа иалалаз рбызшәа гәакьа ала ииашаны реилыркаареи, ҩнуҵҟала дара ирхатәны рзааныжьреи иазынархоу ахықәкы лыҵшәала инагӡо. Убри иқәкы хадан азоуп, агазеҭ аҭыҵра дазгәдуны, актәи аномер аԥхьатәи адаҟьаҿы изаниҵаз Дырмит Гәлиа абарҭ ацәаҳәақәа: «Аԥсацәа ражәа иалоуп: «Амш ҽаԥарак аҟара иазҳаит» ҳәа, убас ҳаргьы «ҽаԥарак» аҟара ҳаԥхьаҟа ҳнеихьеит ехьа. Шьҭа, Анцәа иҳәуазар, ҳамыӡыр ҟалап, ари аус ҳхы иаҳзархәар. Шьҭа аԥсацәа, лада шәыҟа, ҩада шәыҟа шәҽеидышәкыл ари «АБЕИРАҞ» аҵаҟа. Ари беираҟыуп ҳара ҳзы».
Абасала, ҳдоуҳатә ҭоурых азы ҵакыла идууӡаз ашьаҿеихгара, акыр згәы ҭахәаҽыз, аҵарадара лашьцара анаҟә зхатәаз ҳажәлар агәыӷра ду рнаҭеит раԥхьаҟатәи рԥеиԥш азы.
Азныказы, дзаҵәын Гәлиа Дырмит. Аха рацәак мҵыкәаны, иеиҵагыло иалагеит, ԥсабарала абаҩхатәра злаз, гәаҳәара ҳаракыла адоуҳа арҿиара зҽазԥызшәоз ҳажәлар рҵеира, анаҩс ҳтәыла анҭыҵгьы зыхьӡ еицырдыруа иҟалаз аԥсуа сахьаркыратә литература аклассикцәа: Самсон Ҷанба, Миха Лакрба, Ӡаӡ Дарсалиа, Иуа Коӷониа, Мушьни Аҳашба уҳәа аӡәырҩы. Аҭышәынтәалара иацәыхаран урҭ арҿиара амҩа иананылозтәи аамҭа. Ашьақәгылара иалагахьан асовет ҳәынҭқарра ҿыц, ҳауаажәлар рзы иԥышәара дууз, аха ажәлар маҷқәа зегь реиԥш, аԥсуаагьы раԥхьаҟазы агәыӷра дуқәа здырҳәалоз.
Ишдыру еиԥш, аҩажәижәабатәи ашықәсқәа аҩбатәи рызбжа инаркны, аԥсуа жәлар рдоуҳатә ԥсымчхара змырӷьацоз, уи аҿиара иаԥышькласуаз амчрақәа маҷмызт, аха асовет ҳәынҭқарра еиднакылоз ажәларқәа зҭагылаз, ирхыргоз зегь зхызгоз агазеҭ «Аԥсны» (усҟантәи «Аԥсны ҟаԥшь») аусзуҩцәа рҽаҵамырхакәа иаҵгәеит урҭ иуадаҩыз аамҭақәа.
Ҳдоуҳатә культура амахәҭақәа зегь реиԥш, аԥсуа газеҭгьы еиҳа-еиҳа аҽарҭбаауа иалагеит иаҳхысыз ашәышықәса аҽеиҩшамҭа инаркны. Урҭ ашықәсқәеи Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьра иалагаанӡеи рыбжьара ҳтәылаҿы есааира зҵаки зымҽхаки зырҭбаауаз, зхатә хаҿра зманы иаарылыҳәҳәо доуҳатә хәышҭаараны иҟалеит. Уи аусзуҩцәа рылахәын ҳажәлар ркультуратә, рполитикатә, рсоциалтә, рҭоурыхтә уҳәа аԥсҭазаара аганқәа зегьы. Ианакәызаалак иҭынчым ари адунеи егьа иҭагәаҭасзаргьы, еилашәа-еилыҵзаргьы, изҿахәҳәаҩу ҳажәлар рыбзазара аҿиара аҽагмыжькәа, аамҭеикәшара аҽацәхьамккәа ԥхьаҟа еихон аанҿасрада. Инеизакны иуҳәозар, ари аамҭахәҭа иҭаӡо ҳажәлар рыԥсҭазаара ганрацәала аарԥшраҿы иалнаршаз шьардоуп.
Агазеҭ «Аԥсны» нанҳәа мза 14, 1992 шықәсазы Қырҭтәыла аҳәынҭсовет архәҭақәа Аԥсны рымпыҵархаларц ианақәла инаркны 413 мши-ҵхи ицоз ҳџьы­нџьтә еибашьра аан ҳгазеҭ заҵә аҭоурых аҿы иаатит даҽа даҟьа ҿыцк – аибашьра аамҭа. Уи аҽны изаамҭанытәу аномер аҭыжьра иаҿыз аредакциа аусзуҩцәа, згәахәтәахьӡара еиԥҟьаз Аԥсны жәлар зегь реиԥш, џьоукы мрагыларахь, даҽа џьоукы мраҭашәарахь иагеит, аха рыԥсадгьыл ааныжьны иалымҵит.
Ахымш рыҽны инаркны, Жәлар Рԥыза Владислав Арӡынба иажәақәа: «Аԥсуа газеҭ ҭыҵуанаҵы, аԥсуа ҳәынҭқаррагьы ыҟоуп» хықәкыс иҟаҵаны, еиԥҟьарак амҭаӡакәан Гәдоуҭатәи араионтә типографиаҿы иҭыҵуан агазеҭ «Аԥсны» ҳаибашьра иааирала еилгаанӡа. Уи акырӡа алшеит, ахақәиҭратә қәԥара ашәа «Шәнеибац, шәнеибац, аԥсуаа рыҷкәынцәа» иацгылаз ҳажәлар рҵеицәа иаадырԥшыз афырхаҵара ауаажәларра рызнагареи аҭоурых наӡаӡа иадаҟьақәаны реиқәырхареи аус аҿы. Уи аамҭазтәи аномерқәа (70 инарзынаԥшуа) зегь еизакны рҭыжьрагьы хара имгакәа инагӡахап ҳәа ҳгәыӷуеит.
Наџьнатә аахыс ахаҵара злоу зыԥсадгьылаз, аӷа иҿаԥхьа бзанҵык иарбан ҭагылазаашьалак аҟны зхы лазмырҟәыц аԥсуа жәлар сентиабр 30 рзы ҳҳәынҭқарратә бираҟ ҳҳәаақәа инархашәыршәыр, ҳабзазара аганқәа зегь рҟнеиԥш, агазеҭ «Аԥсны» аусзуҩцәагьы жәлар рпоет иажәақәа: «ажәа хысгоуп, имҩақәҵагоуп» гәаагӡаны, аҳәынҭқарра ашьақәыргылараҿы, амилаҭ рзы иаҵанакуа, иамчу еилкааны, аҭагылазаашьақәа даара ишыхьанҭазгьы, ишырҳәо еиԥш, ҩ-напыкла аҽеиҿкаара, аҽырҭбаара амҩа ианылеит. Иахьагьы имаҷымкәа ауадаҩрақәа шахнагогьы аҿиара амҩа иануп.
«Ашәарахгьы ԥызада иныҟәом» ҳәа шырҳәо еиԥш, амилаҭтә идеиа рыларҵәара амҩақәҵаразы агазеҭ «Аԥсны» раԥхьатәи аамҭақәа рзы ишеицаадыруа еиԥш редакторс иамаз Дырмит ихаҭа иакәын. Анаҩс, редактор хадацәас иҟаз иреиуоуп иналукааша арҿиаратәи, ауаажәларратәи усзуҩцәа: Самсон Ҷанба, Миха Лакрба, Нестор Ҭаркьыл, Мушьни Аҳашба, Нестор Абжарба, Рушьни Гадлиа, Николаи Киут, Руфет Быҭәба, Сергеи Кәыҵниа, Борис Ҭыжәба, Владимир Қапба, гәабзиарала ақәра ду нызҵаша Енвер Ажьиба. Урҭ зегьы досу изныз аамҭа ирыднаҵоз ҭакԥхықәрала аус руан, рыжәлар рҿахәы рҳәон.
Аӡлагара ӡиасда ишхәарҭам еиԥш, ҳажәлар рзы ишьаҭамырӡгоу, ҳдацԥашә рӷәӷәагас иҟоу ҳбызшәа гәакьала зыбжьы 105 шықәса раахыс иааҩуа аԥсуа милаҭтә газеҭ заҵә ҳажәлар еснагь ирыцзаауеит, избанзар уи дара ирхаҿсахьоуп, ирҿахәҳәагоуп, рҭоурых ауп.
Наунагӡа иагымзааит Аԥсынра! Владислав Арӡынба ишиҳәаз еиԥш, уи ҭыҵуанаҵы аԥсуа ҳәынҭқаррагьы ыҟазаауеит.

Ахра Анқәаб,
агазеҭ «Аԥсны» аредактор хада

Амилаҭтә журналистика арҿиараҿы рлагаламҭазы, акьыԥхь аганахьала рылшамҭақәа рзы  агазеҭ «Аԥсны» 105шықәса ахыҵра инамаданы «Аԥсны Аҳәынҭқарра акультура зҽаԥсазтәыз аусзуҩы» ҳәа аҳаҭыртә хьӡы рыхҵазааит: Ахра Анқәаб, Борис Қаџьиа, Кристина Инаԥшьба, Наира Сабекиа, Стелла Сақаниа, Хьыбла Ҳашба.

Аԥсуа журналистикаҿы шықәсы рацәала, лҵшәа бзиала русуразы агазеҭ «Аԥсны» 105 шықәса ахыҵра аҳаҭыр азы «Аԥсны Аҳәынҭқарра зҽаԥсазтәыз ажурналист» ҳәа аҳаҭыртә хьӡы рыхҵазааит: Алиса Гәажәба, Шарида Торчуа, Альбина Жьиба, Елана Лашәриа.

Изыхәҭоу Аусԥҟақәа инапы рыҵаиҩит Аԥсны Ахада Аслан Бжьанаиа.

Сынтәа ишдыру еиԥш агазеҭ «Аԥсны» 105-шықәса ахыҵит. Убри инамаданы иахьа, мшаԥы 24 рзы инарҭбаан иазгәарҭоит аиубилеи.

Ари амш аҽны, ашьыжь асааҭ жәаба рзы Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьра зхы ақәызҵаз аҵеицәа анышә иахьамадоу  «Ахьӡ-аԥша» апарк аҟны ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵарц уахь инеит ареспубликатә ҳәынҭқарратә усҳәарҭа «Аԥснымедиа» анапхгара, агазеҭ «Аԥсны», «Республика Абхазия» русзуаҩцәа. Иара убас аиубилеи азгәаҭара ашҟа ааԥхьара змаз Ҭаҭарсҭанынтә, Ҟарачы-Черқьесынтә, Москвантә, Адыгеиантә уҳәа асасцәа.

Анаҩс иара убасгьы ашәҭқәа шьҭаҵан агазеҭ ашьаҭаркҩы Дырмит Гәлиа ибаҟа амҵан. Асасцәа наԥхьан аԥсуа литература ашьаҭаркҩы, сынтәа 150-шықәса зхыҵра азгәарҭо Дырмит Гәлиа Иҩны-амузеи ашҟа.

Иҭыҵит агазеҭ «Аԥсны»  105-шықәса ахыҵра иазку аиубилеитә ҭыжьымҭа ҷыда. Уи адаҟьақәа рҟны иаарԥшуп  шәышықәса инареиҳаны изхыҵуа агазеҭ аҭоурых. Иануп еиуеиԥшым аамҭақәа рзы агазеҭ напхгара азҭоз аредакторцәа рфотосахьақәа.  Актәи адаҟьаҿы Дырмит Гәлиеи Самсон Ҷанбеи агазеҭ раԥхьатәи аномер ианылаз рыстатиақәа кьыԥхьуп.  

Акыр шықәса инеиԥынкыланы агазеҭ амаҵ азызуаз, иахьагьы уи иазааԥсо аусзуҩцәа  Борис Қаџьиа, Ҭина Аҳашԥҳа, убасгьы атәанчарахьы ииасхьоу, ҳауаажәларра иалагылоу Валера Маршьан, Руслан Қапба, Валера Кәарҷиа уҳәа аӡәырҩы  ирызку  астатиақәа иԥылоит аԥхьаҩ араҟа. Аиубилеитә номер аҟны иаарԥшуп Аџьынџьтәылатә еибашьраан иҭыҵуаз агазеҭ «Аԥсны» аусура аӡбахәгьы, рфото сахьақәа ануп Аиааира зыԥсҭазаара ахҭнызҵаз агазеҭ аусзуҩцәа: Б. Квираиа, Р. Қапба, А. Қапба.

 Стелла Сақаниа-ԥҳа лыстатиа  «Амилаҭтә кьыԥхь  агәыблра анаду» агазеҭ аҟны акыр шықәса инеиԥынкыланы  аус зуз аҳәса ирызкуп.  

Агазеҭ «Аԥсны» 105 шықәса ахыҵра иазку аҭыжьымҭа ҷыда  ханарҭәаауеит 50 шықәса раԥхьа агазеҭ «Аԥсны» адаҟьақәа руак аҟны икьыԥхьыз Борис Қаџьиа истатиа «Аамҭа аҟәырҷахақәак егьлафны, егьҵабыргны» ахкьыԥхьлаа.  Аҵыхәтәантәи адаҟьа хыркәшоуп иахьа аредакциаҿы ҿыц аусура иалагаз аҿар ражәа ала.