Лыхны ақыҭан 40 ҭаацәара инарзынаԥшуа ауааԥсыра ахьықәынхо Аџьамҽыӷра ақыҭан Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниа инапынҵала афымцамчтә еимадарақәа реиҭашьақәыргыларазы аусура дуқәа мҩаԥысуеит.
Шықәсырацәала ақыҭа ауааԥсыра есыҽнытәи ауадаҩрақәа рызцәырызгоз афымцамчы еимадараҿы амчхара азымхара иадҳәалоу апроблемақәа ирықәшәон.
Лыхны ақыҭа ахада ихаҭыԥуаҩ Асҭамыр Бганба ишазгәеиҭаз ала "афымцалашара аҭагылазаашьа даара ицәгьан, зынӡа имаҷын". Ауадаҩрақәа рцәырҵра атрансформатор аидара ахьазышьҭымхуаз ауп изыхҟьоз.
Иахьа афымцамчы еимадара аусзуҩцәеи урҭ реиҳабы Ахра Гагулеи рџьабаа иабзоураны аҭагылазаашьа аҽаԥсахуеит. Уи иажәақәа рыла, афымцамчтә цәаҳәа ажәытәра иахҟьаны, ақыҭа ауааԥсыра акыраамҭа ауадаҩрақәа ирықәшәон.
Адгьылҭыԥ ауадаҩрақәа шцәырнаго инаҵшьны иазгәеиҭеит Гагулиа, аха аспециалистцәа рџьабааи аҭыԥантәи ауааԥсыра иаадырԥшуа аилкаареи рыбзоурала, апроект қәҿиарала анагӡара мҩаԥысуеит.
Уажәазы, аҵаргыла ҿыцқәа 21, 160 кВА амчхара змоу ҳаамҭазтәи атрансформатори шьақәдыргылеит. Ацәаҳәа ҿыц аура километрак аҟара ауп.
Аҭыԥантәи ауааԥсыра аԥсахразы иҭабуп ҳәа рҳәеит. Урҭ руаӡәк Фарид Кобахьиа ақыҭа ԥсҭазаара аҿиаразы аинфраструктура иамоу аҵакы азгәеиҭеит. “Аԥсуа нхаҩы ҭынч дынхаларц, аус иурц азы, афымцамч бзиеи, амҩеи, аӡи имазар ауп”. Уи инаҵшьны иазгәеиҭеит афымцамч ала аиқәыршәара иадҳәалаз апроблемақәа жәашықәсала ишыӡбамыз.
Уи адагьы, ақыҭауаа ҭабуп ҳәа иарҳәоит Аԥсны Ахада иҟаиҵаз адҵақәеи ареспубликатә биуџьет аҟынтәи адгылареи рыбзоурала ас еиԥш акыр зҵазкуа аусура ахьымҩаԥысуа азы. Урҭ иазгәарҭоит, аҳәынҭқарра ацхыраара ҟамлакәа, арҭ апроблемақәа акыр шықәса иӡбамкәа иаанхар шалшоз.
Афымцатә еимадара амодернизациа иадҳәалоу аусурақәа Лыхны ақыҭаҿы анхаратә ҭагылазаашьақәа реиӷьтәра иазырхоу аусмҩаԥгатәқәа рыхәҭак мацара ауп, уаҟа иара убасгьы амҩақәа рырҽеира, аинфраструктура аиӷьтәра мҩаԥысуеит.

Аманда Анталаа

Аҟәа ақалақь, аԥқьаҭмпылтә клуб «Аҟәа» акортқәа рҿы Москва ақалақь Амш азгәаҭара инамаданы аԥқьаҭмпыл азы ахәыҷтәы турнир аатит. Аицлабрақәа рхы аладырхәуеит ақәратә категориақәа ҩба ирыҵанакуа ахәыҷқәа.

Акыр шықәса инеиԥынкыланы саԥхьон агазеҭ «Аргументы недели», аха нас иара ахьырҭиуази сара сымҩеи ахьеиҩысыз азы игәыгәҭасыжьит. Ааигәа сҩызак исиҭеит убри агазеҭ аномерқәа руак, абригь-абригь астатиа уаԥхьа ҳәа. Саԥхьеит, исҭаххеит ҳаԥхьаҩцәагьы ирыдызгаларц. Авторс дамоуп Михаил Смиренски (Аргументы недели №34,2024ш.). Аҵакы аиҭаҳәара салагом. Абар иара ахаҭа:

Дарбанзаалак ҟазшьак-ҟазшьак рымоуп, араҟа ҷыдала иԥхьаку, иҭаҵәаху маӡақәак уԥылаӡом. Ахәыҷы, ҿырԥштәыс, акы игәаԥхом, иқәра ахьмаҷу аҟынтә убри аминуҭ азы иара изымхо,  ииҭаху атәы адуцәа рлымҳа аҟынӡа изнагаӡом. Ҩаԥхьа ҿырԥштәыс, иара иҭахын фатәы хаак, арахь инапы иадыркит аҟаб гәаӷь зқәыԥсаз ачарҳәы.

Даҽа усуп, аҭагылазаашьа ахәша ахьшьреи аршшареи адуцәа рҽаназыркуа. Ҷыдала амчра ду знапаҿы иҟоу ауаа.

Зегьы кәашоит!

Асовет аамҭазы еиҭаҳәашьа змам сасдкыларала ахьӡ-аԥша шьҭыҵны иҟан Кавказ. Абраҟа Кремль иқәтәаз меигӡарахда рхазы аҳәынҭдача  ханқәа еихҳәа-еиҵҳәа идыргылт, урҭ агәараанда дуқәа рықәдыршеит, аӡәгьы илаԥш иҵамшәарц рхы иааҭашәоз ҟарҵон.

Кремль ҟазшьаҷыдас иаман убарҭ агәабзиарачаԥарҭақәа рҟны аҳәаанырцәтәи асасцәа дахьқәа аԥсшьара хазына рзеиҿкаара, иара убриалагьы Асовет Еидгыла иаҭахын аизыҟазаашьа бзиақәа рышьақәыргылара. Уажәы феида аманы зыҽкынҵа мраҭашәаратәи «ахыб» аԥшаара иашьҭоу Қырҭтәыла иахәҭакыз Аԥсны СССР ахсаалаҿы убри аҩызаҵәҟьа географиатә кәаԥны иҟан.

Асовет Еидгыла асасцәа дахьқәа дыруаӡәкхеит Иорданиа аҟрал Хусеин ибн Талал. Асовет напхгаҩцәа иареи иԥшәма қәыԥш Алиеи Кремль официалла ианрыдыркыла ашьҭахь, ԥсшьараҳәа рхы дырхеит Аԥсны агәабзиарачаԥарҭақәа руак ахь. Усҟантәи аамҭазы Асовет Еидгыла аҽазҵәылхны иашьҭан абри арабтә ҳәынҭқарраҿы аиҩызара абжьаҵара, насгьы США ианаскьаҳәымҭаз арегион аҟны аҽышьақәырӷәӷәара. Москва имҩаԥысит аиҿцәажәара дуқәа. Урҭ ирыбзоураны  СССР-и Иорданиа аҟралреи рыбжьара аекономикатә, ахәаахәҭратә, акультуратә уҳәа аизыҟазаашьақәа рырҿиаразы акырӡа зҵакы ҭбааз акоммиунике рнапы аҵарҩит. Асовет Едгыла аганахьала инапы аҵаиҩит СССР Иреиҳаӡоу Асовет Апрезидиум ахантәаҩы Николаи Подгорныи. Уи аԥсуа партиауаа днақәыӷәӷәаны ирыдиҵеит Иорданиатәи асасцәа дахьқәа рыԥсшьара еиҿыркаарц Кавказтәи асасдкылара аҵас ала –акы агымкәа. Адҵа зауз ус егьныҟәеит.

Аҟрал Хәсеини иԥшәма Алиеи раара аҽны КПСС Аԥснытәи аобком абанкет ду еиҿнакааит. Уахь инаԥхьан Аԥсны зыԥсы зшьоз егьырҭ атәылаҿацәқәеи аобластқәеи робкомқәа  рмаӡаныҟәаҩцәа реиԥш, аҭыԥантәи апартиатә чынуаагьы. Аишәа чысхкыла, ҩыҷаԥала иҭәын. Аԥшәмацәа рныҳәаҿақәа ҵыхәаԥҵәара рымамызт. Амузыка шыкьуан, маҭәала еилаҳәаз акәашацәа шьацәхыртәуа, атәыла дырбгон. Даҽакала ҟалашьа амамызт, апартиа ус иаҭахын. Аха ассир ҟалеит иаалырҟьан…

Аҭыԥантәи аҩы хазына «Лыхны» инамацхәны изжәыз, иԥыр-ԥыруа иҟанаҵаз Аҟәатәи ачынуаа руаӡәк ихы иааҭашәан, зҽырҭынч итәаз аҟрали иԥшәмеи днарыдыххылан, Алиа рацәак иласымыз кәашарак ахь днеиԥхьеит. Ари ахымҩаԥгашьа жәларбжьаратәи аԥҟарақәа зегьы ҿаасҭала реилагара акәын! Ус баша днеиԥхьеит ҳәа уаҩы ихы иқәикрын, аха аҳкәажә ԥшӡа дигәыдиҳәҳәалеит аҭыԥантәи қыҭа клубк аҟны акәызшәа. Убас дыргьежьуа, дырхынҳәуа иҿааихеит иҟазгьы, иара ихаҭагьы иикәашоз рзеилымкаауа. Бзиараны иҟалаз, аҟрал ԥҳәыс лшьапы даӷрамгылт, иаргьы ларгьы ирхианы игылаз астол иқәымҳаит.

Аҟрал иҭаацәа зыхьчоз зыԥшрак ҳәа ҟамҵакәа ишнаҵҟьара рыҽдырхиахьан, адәныҟатәи аусқәа рсоветтә Министрра ачынуаа зегьы гәаныла рпартбилеҭқәеи рмаҵурақәеи шьҭарҵахьан, ааигәаӡа рнапы зҵарҩыз акоммиуникегьы ақьаад аҿы мацара  аанхара ақәашьхахьан, аха…

Аҭагылазаашьа дырҽеит аҟрал иҭаацәа: аҟрал ԥҳәыс Алиа ччаԥшьк лхы-лҿы иқәҵаны,  «лкавалер» азин илҭеит иҵегьы  диргьежьырц, аҟрал Хәсеин акагьы  ҟамлаӡазшәа ихы мҩаԥигеит, ари аҩыза ахымҩаԥгашьа рҭаацәара́ҿы  иаԥушәа, уимоу аԥхӡы зҿашыз аԥсуа коммунист иҟаиҵаз игәаԥхазшәа ижәҩахыр  днас-насит. Аќәашара ианалга ашьҭахь ари аиҿамс (иара аҭыԥантәи ақалақьтә нагӡкомқәа руак дахантәаҩын) азал ддәылганы дыргеит.

Иҟалаз атәы адәныҟатәи аусқәа Рминистрра ахада Громыко иҟынӡа инаргеит, акагьы  бжьамыжькәа зегьы ҭырҵааит, «акәашаҩ» имаҵура даԥырыргеит, Аԥснытәи обкомаа зегьы партиала лахьы рырҭеит, иҵегьы имҽыӷыз аиҿкаара́тә лкаақәа ҟалар, аҩадатәи атәылаҿацәқәа рахь шьоукы дәықәырҵар алшон, аха Алиа акрыфара- акрыжәра алгамҭазы аҭыԥантәи амчрақәа ҭабуп ҳәа ралҳәеит илоуз агәахәаразы. Ҳгәы иаанагоит, уи гәыкала илҳәеит ҳәа, убри адкылара ҟалаанӡагьы уи ашьҭахьгьы џьарамзар џьара аԥсуа чынуаҩ «иаԥшьгамҭа» аӡәгьы изымгәаӷьит. Дыршьас иамоузеи, Алиа дазԥшызар ауан абас уаҩԥсҵас лара лызхьаԥшра.

Аҟрал ԥҳәыс ллахьынҵа еиқәаҵәахеит: убри аиԥылара ашьҭахь, Иорданиа ажәҩан аҿы иҟалаз авиамашәыр аан трагедиала дҭахеит, ргәы далан.

Месие, же не манж па сис жур

Аҟрал иҭаацәа еицырдыруа рвизит азынӡа акыр шыбжьаз, 1962 ш. азы  Аԥсны дыҟан афранцыз Коммунисттә партиа амаӡаныҟәгаҩ хада Морис  Торез. Тәамҩахә змамыз Никита Хрушьчов, зегьы реиҟаратәра  аидеиа зхы иҭагьежьуаз, илшо́з  ала дадгылон асоветтә ԥарақәа рыла адунеи уаҩы ишьапы ахьакуаз зегьынџьара  акоммунисттә иачеикақәа раԥҵара.

Асас дахьи уи ицызи, ҳәарас иаҭахузеи, ҳаҭыр-пату рықәҵаны ирыдыркылт: абанкет, агәабзиарачаԥарҭақәа, акәшарақәа. Уахыки-ҽнаки ракәын уи ара даныҟаз, аха афранцыз коммунист ихигаз аамҭа агәалашәара бзиа изыннажьит. Асас ихаҵкы камыршәуа дымҩаԥызгоз Аԥснытәи обком  актәи амаӡаныҟәгаҩ Михаил Бӷажәба асас аланарԥшыра-гәырӷьара изеиҿикааит ачаи колнхара-миллионер Дәрыԥшь ақыҭан. Даара иацклаԥшны иалхын аколнхаҩы ԥхьагыла иҩнаҭа, уброуп Торез дахьрыдыркылазгьы. Иара, ҳәарас иаҭахузеи, зегьы игәаԥхеит, иаҳараӡак иԥсы  алахеит акаҳуа –иҵабыргыҵәҟьаны аԥсуаа уи дыршуеит дара ртәала.

Аиԥылара ахыркәшамҭаз асас дахь илаԥш иҵашәеит аҩны иахьубарҭаз аҭӡы аҟны икнаҳаз аҩнаҭа аԥшәма иашьеиҳаб имаҭәақәеи иҟамеи. Арҭ амаҭәақәа зтәыз 1942 шықәсазы  дҭахеит анемец концлагер аҟны, иара ишәиҵоз амаҭәақәа ракәзар, ақыҭаҿы аҭыԥантәи милаҭтә реликвианы иршьон. Аҩнаҭа иатәызгьы ианаҭахыз-ианаҭахымыз уи иахькьысуамызт, иԥшьоу акакәны ирыԥхьаӡон.

Хымԥада асас иеилдыркааит урҭ рхы-рҵыхәа ́, аха афранцыз коммунист, европатәи ахымҩаԥгашьа (усеиԥш акрыҟазма? – автор иазгәаҭа) ихаршҭны, афырхаҵа иҟама илаԥш ахмыршәо ахәаԥшра далагеит, ибызшәала акы иҳәон, аҟама аҿы иҭаԥҟаны ианыз аса́хьа ҵаӷақәа џьеишьон, иахьа уажәраанӡа аиԥш зеиԥшу џьара ишимбац иҳәон. Ҿаҳа-ҿымҭрахеит: Кавказ асас игәаԥхаз ҳамҭас ирҭоит, аха абарҭ ншьанк иаҩызоуп… Аԥшәмацәа иҟарҵара, ирҳәара иақәшәомызт, аха аҭагылазаашьа аҭыԥ иқәиҵеит аобком актәи амаӡаныҟәгаҩ Бӷажәба: маҵуратә лакҭала данихәаԥш ашьҭахь, аҩнаҭа аԥшәма изыхӡыӡаауа, изхәаԥшуаз, ныхак аиԥш ирыԥхьаӡоз аакныхны ихы-иҿы аарччашәа, афранцыз инаииркит. Аобком амаӡаныҟәгаҩ иара убраҵәҟьа «адунеизегьаҿы  аҭынчра», «акоммунисттә еишьара» ҳәа ажәақәак  неиԥишьит. Аҟама Парижҟа иагеит. Уажәы уи ахьыҟоу аӡәгьы издырӡом. Иара убасҵәҟьа уаҩы издырӡом уи инашьҭарххны шаҟа миллион асоветтә нефтдолларқәа афранцыз большевикцәа маӡалатәи «рцаҭрақәа» ирҭаԥсоз.

Морис Торез дшазыԥшӡамыз, 1964 шықәсазы иаалырҟьаны иԥсҭазаара ҿахҵәеит асоветтә теплоход «Литва» акаиутаҿы, Сҭампылынтәи Крымҟа амҩа дшықәыз.  Лахьынҵахару, гәнаҳахару – аҳәара цәгьоуп.

Аимааҵыршьқәа, урҭ Аԥсынгьы дара роуп

Франциа Акомпартиа егьи амаӡаныҟәгаҩ Жорж Марше, 1972 шықәса инаркны акоммунистцәа напхгара рызҭоз, Асовет Еидгыла илаԥш иҵимыжьит. Уи аҩыза шԥаҟалоз, Леонид Брежнев ирӷәӷәаны дахьгәыдикылоз аҭакс, Марше Асовет Еидгыла аҟынтәи еимгәамӡо абанктә  чекқәагьы игон.  Традицианы ишыҟалахьаз аиԥш, иаргьы Аԥсны  агәабзиарачаԥарҭақәа рҟны дрыдыркылон.

Зны ашьхақәа рҿы зыԥсызшьоз Марше  дымҩаԥызгоз аҭыԥантәи ачынуаа дрыҳәеит ашьхарыуаа-абыргцәа рԥылара изеиҿыркаарц. Ҳәарас иаҭахузеи, аиԥылара еиҿыркааит, абыргцәа ргәырҽанырҵеит асас дахь дшырҭаауа!  Рҽеиларҳәеит, рҽеиларцеит, иҵәахны ирымаз анафталин фҩы зхышәшәоз раԥсуа маҭәақәа ршәырҵеит, аишәа дырхиеит, иарбаз асааҭ азы асас изыԥшны иаатәеит.

Аобком аҟынтәи Марше изынарышьҭит ицыҩ-цыҩуа иҟаз «Чаика».  Ирезиденциа данаадәылҵ, аԥсуа чынуаҩ-аиҭагаҩ дшанхеит: асас дахь абыргцәа рԥыларахь дцоит аҩны ирышьарҵо иеимаа ҵыршьқәак ишьхарԥаны, ишьапқәа хтны! Асеиԥш «ахымҩаԥгашьа» абыргцәа раҳаҭыр шыланарҟәуа, ратәамбара шакәу иаанаго Марше иаҳәара ачынуаҩ  изымгәаӷьит – дацәшәеит. Убри аҭыԥан даҽа машьынак ала аԥхьаҟа ддәықәҵан аобком даҽа  аусзуҩык, дҵасгьы имаз асас дахь дахьатәу атәыла хараҿы зегьы  убас иныҟәоит, хьаас ишәымкын, иҟаҳҵарызеи, ибнеику жәларуп ҳәа раҳәара акәын.

Аиԥылара мҩаԥсыит ибзианы, иҟан аныҳәаҿақәа, азеиӷьашьарақәа. Абраҟа имыцхәхомызт, иаҳагьы иаҭыԥхон ҩ-хацлакык акьарз магәқәа ыҟазҭгьы!

Раԥхьа иҿыхаз итәуп аимаа татақәа

Ажәларқәа зегьы рвожд Сталин  аԥсҭазаараҿы, абзазараҿы уаҩы игәы ԥиҵәомызт, ицырцыруа, ицқьа-шәқьаӡа  ишәын шьнелк, маҭәа ҿыцла аҽеилаҳәара ицәымӷын. Иара дшазнеиуаз ала, инапаҵаҟа иҟаз рахь солдаҭ маҭәала днеиргьы, иара ишҟа урҭ рбзиабара иаҳагьы  иӷәӷәахоит ҳәа иԥхьаӡон. Аха авождгьы игардероб аҟны иҟан бзиа иибоз маҭәақәакгьы: аҩны ишьеиҵоз аимаа татақәа, џьара дцаргьы, дааргьы иааицрымшәо ицыз.

Дзыхьчозгьы, имаҵ зуазгьы уи рдыруан, авожд имаҭәа-ҩыҭәа анеизыргоз, раԥхьаӡа изызхьаԥшуаз бзиа иибоз ашьаҵақәа ракәын. Арыцҳара ҟалеит ииааирашықәсзы 1945 ш. декабр мзазы.

Аԥсны бзиа иибоз иҳәынҭдачаҿы изаамҭанытәыз иԥсшьара хыркәшаны, Сталин Москваҟа адәықәлара иҽазирхион. Аҳауа аҭагылазаашьақәа ирыхҟьаны дзышьцылахьаз еихамҩала аныҟәара алымшо иҟалеит. Авожд ивагонқәа маҭәа-ҩыҭәала ирҭәны, апассаџьыр хада ида, Қырҭтәыла  ала, даҽа мҩакала идәықәырҵеит иаҳа  иманшәалаз раԥхьатәи астанциа аҟынӡа. Сталин ихаҭа уахь днаргар акәын автомашьынала. Адәыӷба ҷыда аҵыхәтәантәи авагон  анынаскьеига аамҭазыҵәҟьа, адача ҷыда акомендант ихы еимлагәа  икит: авожд  дызҿынҵәаауаз иеимаа татақәа рҭаҵара рхашҭзаап! Иҟаҵатәузеи?

Асовет мчра злабзиаз убри акәын, ԥсыхәа  змамыз аҭагылазаашьақәа ыҟоуп ҳәа ахахьы иаанагомызт: Арра-ҳаиртә мчқәа зыԥшрак ҳәа ҟамҵакәа адҵа рыҭан, али-ԥси рыбжьара ршьапы иқәдыргылт аԥырҩцәа ргәыԥ, Шәачатәи аҳаиртә баӷәазаҿы иаалырҟьаны аԥырра иаздырхиеит абомбакажьга аҳаирплан. Уахь  инаргеит акануеицәа ацны Сталин иеимааҵыршьқәа.

Урҭ ирыхӡыӡо, акы  рмыхьында ҳәа рылаԥш рыхмыршәо аҳаирплан иҭаргалт, наҟ-ааҟ бџьарла еибыҭаз ахьчаҩцәагьы рывадыртәеит. Аҳаирплан амоторқәа рыбжьы аумаха игеит, аҳҭны-қалақь ахь ахы рханы, адгьыл  ырхыџ-хыџуа иҵԥрааит. Зегьы даара иманшәалахеит: Сталин днеиаанӡа  Кунцево иҟаз Ааигәаӡатәи  идачаҿы дахьышьҭалоз икаруаҭ ахаҿы игылан иеимаа татақәа.

Урҭ аниба, иҟалаз еилызкаахьаз авожд ихы-игәы алаҟаны, аҭаҭын лҩақ иаиршәхьаз иԥаҵақәа  дрыҵаччо ҿааиҭит: «Аҩыза Сталин ажәлар бзиа  дырбоит!»

Акьыԥхь иазирхиеит

Борис Қаџьиа

Авокалтә-инструменталтә ансамбль "Гунда" рхы аладырхәит жәларбжьаратәи афестиваль "Золотое кольцо-2024". Афестиваль мҩаԥысуеит Владимир ақалақь аҟны цәыббрамза 8 инаркны 12 рҟынӡа.
Ансамбль асахьаркыратә напхгаҩыс дамоуп Аԥсны Жәлар рартист Роза Чамагәуаԥҳа.
Афестиваль рхы аладырхәуеит Бразилиа, Китаи, Индиа, Иран, Сербиа, Аԥсны рҟынтәи афольклортә ансамбльқәа. Афорум апрограмма иаҵанакуеит арҿиаратә еиԥыларақәа, ақалақьқәеи араионқәеи рҿы аконцертқәа рымҩаԥгара.

Аманда Анталаа

Иҳаҩсыз амчыбжь азы атәылаҿы излацәажәо адокумент – Аԥкаанҵа ҳәа изышьҭоу инамаданы, аимак-аиҿакәа рыгәҭа иҟалеит Аԥсны Жәлар Реизара аусурагьы. Жәлар ралхыҩцәа русура дасу ишиҭаху ахәшьара аиҭоит.

Иҿыцӡоу ҳҭоурых аҿы Аԥсни Урыстәылеи реизыҟазаашьақәа рыжәҩан иааҵалон ԥсҭҳәақәак, аха урҭ политикатә ԥшаласқәак нарыҵасуан, иахьца-иахьаа умбо, еимбӷьыжәаауан, амш еилгон, амра каххаа ишыԥхац иԥхон. Уажәгьы ус иҟалоит ҳәа агәыӷра ыҟоуп. Иҟалазеи?

Абарҭ амшқәа рзы аинтернет қәыԥшылараҿы иахыҵәеит сентиабр 1 инаркны Урыстәыла иҟанаҵоз афинанстә цхыраара ааннакылеит ҳәа. Убри инамаданы, Аԥсны адәныҟатәи аусқәа рминистр Сергеи Шамба имҩаԥигаз абрефинг аҟны тема хадас иҟан «Урыстәылатәи Афедерациа  Ахада Иусбарҭа анапхгаҩы  ихаҭыԥуаҩ Дмитри Козаки Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниеи реилацәажәара аԥкаанҵа» ҳәа хыс иаманы мышқәак раԥхьа асоциалтә ҳақәа Аԥснытәи рсегмент аҿы ицәырҵыз аусшәҟәы.  

Ажәа анҳәатәха

«Сара сыхьӡала еиԥш, Аҳәынҭқарратә шәарҭадара Ахеилак амаӡаныҟәгаҩи Аҳәынҭқарра Ахада ихьӡалеи ҳтәыла аоппозициатә, аполитикатә, ауаажәларратә усзуҩцәа рнапы зҵарҩыз ақьаад ааит. Дара иарбоу аусшәҟәы иазҵаауан.  Убри инамаданы иацы, цәыббрамза 2 рзы адәныҟатәи аусқәа Рминистрраҿы аиԥылара ҳаман. Уи рхы аладырхәит Рауль Лолуа, Кан Кәарҷиа, Адгәыр Арӡынба, Омар Смыр. Сааҭки бжаки инарзынаԥшуа инарҭбааны, инҭкааны, акы бжьамыжькәа иарбоу азҵаарала ҳаицәажәон.

Ҳара ари аофициалтә усшәҟәуп ҳәа ҳазҳәаӡом, убри аан, уаҟа иқәыргылоу азҵаарақәа, изныкымкуа уажәаԥхьагьы еиуеиԥшым аиԥыларақәа рҿы ирылацәажәахьан, Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Урыстәылатәи Афедерациа Ахада Иусбарҭаҿы аиԥыларақәагьы уахь иналаҵаны. Излацәажәоз ҳхахьы иаҳгаз ахыдҵақәа рынамыгӡара ҳаизыҟазаашьақәа еицәартәыр шалшо акәын», – иҳәеит Сергеи Шамба.

«Цәыббрамза 1 инаркны ашәатәқәак финансла реиқәыршәара аанкылоуп. Уи зыдҳәалоу аҳақьымцәа, арҵаҩцәа, амчратә усбарҭақәа уҳәа роуп. Иара убас, шьҭарнахыс есӡынра зда ԥсыхәа ҳамамкәа иааҳадгыло афымцамч Урыстәылантәи аашьҭра азҵаара аӡбарагьы ауадаҩрақәа ацлоит. Уи ахәԥса ахшәаара акоммерциатә шьаҭала имҩаԥгатәхоит», – иазгәеиҭеит Сергеи Шамба.

Сергеи Шамба иажәақәа рыла, Урыстәыла адгылаҩ иаҳасабала Аԥсны аганахьала агәынамӡара шьақәгылеит. «Ари уаанӡа иҟаз акәӡам. Ибзианы исгәалашәоит, Аԥсны ахьыԥшымра азхаҵара ашьҭахь Урыстәылатәи ауаажәларратә еилазаара шаҳзыҟаз. Уи аҩыза иахьа иҟаӡам. Зегьы ҳахәҭаа алоуп ас еиԥш аҭагылазаашьа ашьақәгылара. Шәааи, ҳаицхырааны, ҳамчи ҳахшыҩи еилаҵаны ҳҽазаҳшәап ишьақәгылаз аҭагылазаашьа арҽеира. Уи ҳара зегьы иаҳзеиԥшу аинтересқәа ирықәшәоит. Иахьа ҳанхоит иуадаҩу, есааира зҽеиҭазкуа адунеи аҿы. Ашәарҭарақәа рацәоуп Аԥсны азы мацара акәымкәа, ауаатәыҩса зегьы рзы. Адунеизегьтәи асистема аиҭеиҿкаара есымша аглобалтә проблемақәа ацын, ҳаргьы иаҳкьымсыр аушам» – иазгәеиҭеит аҵыхәтәан атәыла адәныҟатәи аусқәа рминистр.

Иара убри Аинфоцентр аҟны Аԥсны Ашәарҭадара Ахеилак амаӡаныҟәгаҩ Рауль Лолуа имҩаԥигаз абрифинг аан иҳәеит: «Урыстәылеи ҳареи ҳаизыҟазаашьақәа еиӷьаҳтәлароуп. Аусшәҟәы асоциалтә ҳақәа рахь ишнанагаз атәы ҭаҳҵаауеит».

Урыстәыла абыржәы еихнагаз ашьаҿақәа Аԥсны ашәарҭадара азҵаарақәа ирыхькьысуама ҳәа ишьҭыхыз азҵаара аҭакс Лолуа иазгәеиҭеит: «Ҳтәылақәа рыбжьара аиқәышаҳаҭрақәа жәпакы анапы рыҵаҩуп, убрахь Иналаҵаны ашәарҭадара иаҵанакуагьы»

Ишдыру еиԥш, 2008, 2014 шықәсқәа рзтәи аиқәышаҳаҭрақәа инарықәыршәаны, Аԥсны игылоуп Урыстәылатәи абжьбатәи арратә база, Урыстәыла Ашәарҭадаратә Афедералтә Маҵзура Аҳәаахьчаратә усбарҭа, еицаҳахьчоит аҳәынҭқарратә ҳәаа, ишьақәгылоит ашәарҭадара азеиԥш қәыԥшылара. Урыстәыла афинанстә цхыраара ӷәӷәа рнаҭоит атәылахьчара Аминистрра, аҩнуҵҟатәи аусқәа Рминистрра, Аҳәынҭшәарҭадара Амаҵзура. «Иаҳхаҳмыршҭыроуп, Урыстәылатәи Афедерациеи Арбџьар Мчқәеи Кәыдры аиҩхаа аҩадатәи ахәҭа аҭарцәреи атерриториатә акзаара ашьақәыргылареи рҿы ишҳацхрааз. Ҳамчратә усбарҭақәа афинанстә цхыраара бзиа роуит. Уажәы уи аганахьала агәҭынчымра цәырҵит. Уаҩы иҳәар ауеит, аҳақьымцәа, арҵаҩцәа, акультуреи асоциалтә усхки русзуҩцәа руалафахәы финансла аиқәыршәара аанкылоуп ҳәа».

Лолоуа иажәақәа рыла, аԥсуа ган инанагӡеит Урыстәылеи Аԥсни рзакәанқәа реишьаршәалара Аԥсны асоциал-економикатә рҿиара Апрограммаҿы иарбоу апунктқәа реиҳарак. «Аха иҟоуп ирыдрымкылац азакәанқәа рпроектқәа. Урҭ Жәлар Реизараҿы ишьҭоуп. Адокументқәа зегьы рҿы, 2022-2025 шықәсқәа рзы Аԥсны асоциал-економикатә рҿиара Аҳәынҭпрограмма анагӡаразы Урыстәылеи Аԥсни Реиқәышаҳаҭраҿгьы иарбоуп Аԥсны ахахьы иагаз ахыдҵақәа нанамыгӡар, Урыстәылатәи аган азин шаиуа афинанстә цхыраара аанкылара хырхарҭақәак рыла».

«Урыстәылеи ҳареи ҳаизыҟазаашьақәа ҳарӷәӷәалароуп, еиӷьаҳтәлароуп. Ҳәарас иаҭахузеи, асеиԥш иҟоу акьыԥхьымҭақәа урҭ ирыхәом. Убасҵәҟьа ҳаизыҟазаашьақәа рзеиӷьтәуам асоциалтә ҳақәа, аинформациатә маҵзурақәа, ателеграм-каналқәа рҿы еиуеиԥшым ахҳәаақәа, ахцәажәарақәа», – иҳәеит иажәа ахыркәшамҭаз.

Аҭакԥхықәра ахахьы

Ҳазҭоу ашықәс аамзы рыҩнҵҟала Ареспубликатә биуџьет анагӡара азҵаарақәа ирызкын атәыла Аԥыза-министр Алеқсандр Анқәаб  иҟны аиԥылара. Аԥыза-министр ихаҭыԥуаҩ, афинансқәа рминистр Владимир Делба иарбоу аамҭала абиуџьет анагӡара аихшьалақәа, иалагалахаз ахашәалақәеи ахарџьқәеи рзы адырра ҟаиҵеит. Аԥыза-министр иара убас 2024 шықәсазы иааз Урыстәылатәи афинанстә цхыраара ахышәа-ҵышәеи уи азырхареи рзы адырра иҭан.

2022 – 2025 шш. Аԥсны асоциал-економикатә ҿиара ацхыраара иазку Аҳәынҭқарратә программа анагӡаразы Аԥсны-Урыстәылеи реиқәшаҳаҭра инақәыршәаны, аԥсуа ган аҩ-ҳәынҭқаррак рзакәанԥҵарақәа реишьашәалара Апрограмма иадҳәалоу аиқәшаҳаҭра аԥҟарақәа рынагӡара ианацәхьаҵ аамҭазы, Урыстәылатәи Афедерациа аекономикатә ҿиара Аминистрра афинанстә цхыраара Аԥсны афинансқәа Рминистрра ахәҭакахьала, мамзаргьы инагӡаны азоужьра аанкылара азин амоуп.

Зынагӡара аҿҳәара нанҳәамза 1, 2024 шықәса рзы ихыркәшахаз  азакәанԥҵарақәа реишьашәалара Апрограмма хазы игоу апунктқәа  аԥсуа ган ала иахьынагӡамхаз инамаданы,   Урыстәылатәи аган агәабзиарахьчара, аҵарадырра, акультура, аспорт, ауааԥсыра рсоциалтә маҵзура уҳәа аусхкқәа рыла аҳәынҭқарратә усбарҭақәа рҿы аус зуа хазы игоу акатегориақәа ирыҵанакуа аусзуҩцәа есымзатәи руалафахәы иаҟароу афинанстә цхыраара азоужьра аамҭала иааннакылеит. Нанҳәамза мацаразы иарбоу аҭаххара 141,7 млн. мааҭ рҟынӡа инаӡоит. Хәҭакахьала, Урыстәылатәи афинанстә цхыраара аамҭала ишаанкылахазгьы, аԥсуа ган асоциалтә усхк аусзуҩцәа зегьы руалафахәы ашәаразы абиуџьеттә хыдҵа нанагӡалоит, егьырҭ абиуџьеттә ныхтәқәа реиҵатәрагьы уахь иналаҵаны, избан акәзар, асоциалтә ҵакы змоу аныхтәқәа абиуџьеттә системазы ихьчоу  ныхтәқәаны иҟоуп.  Ҳазҭоу ашықәс нҵәаанӡа ари аицҵалыҵ 700 млн. мааҭ иреиҳахоит. Абри азы адырра ҟанаҵоит Аԥсны Аминистрцәа Реилазаара аофициалтә саит.  

 Азакәанқәа «еицымкәашеит»

Аԥсны афинансқәа Рминисрра ԥарала аицеиқәыршәара ахьаанкылахаз азы адырра ҟанаҵеит: агәабзиарахьчареи, аҵареи, акультуреи, аспорти, асоциал маҵзуреи рганахьала Аԥсны аҳәынҭқарратә усҳәарҭақәа русзуҩцәа ркатегориақәак ԥарала реиқәыршәаразы Аԥсни Урыстәылатәи Афедерациеи реиқәышаҳаҭра 2015 шықәса апрель 14 азы анапы зҵаҩыз, 2016 шықәсазы амч зауз, ишьақәнаргылоит Урыстәылатәи афинанстә цхыраарала абарҭ аусзуҩцәа руалафахәы ашьҭыхшьа. 2016 шықәса инаркны Аԥсуа ган иара ахатәы малқәа рыла иалнаршоит 2014 шықәсазтәи ауалафахәы ашәага-зага ала асоциалтә усхк аусзуҩцәа ауалафахәы рызшәара. Анаҩс ауалафахәы ашьҭыхра аетапқәа зегьы мҩаԥысуан ԥарала аицеиқәыршәарала. 2022 шықәсазы Аиқәышаҳаҭра аиҭакрақәа алагалан. Уаҟа аԥсуа ган ауалафахәы ашьҭыхра ԥарала аицеиқәыршәара ашәага-зага азышьақәыргылан абасала: 2022 шықәсазы – 15 %, 2023 – 35 %, 2024 – 70 %, 2025 – 85 %. Убри аан, 2021 шықәсазынӡа иаарышьҭуаз Урыстәылатәи афинанстә цхыраара амҽхак 1, 3 миллиард шьаҭатә ҟаҵарбаны иаанхоит. Убри аан, аиқәышаҳаҭра арбарақәа инарықәыршәаны ԥарала аицеиқәыршәаразы аԥҟарақәа хазы еиқәыршаҳаҭын.

2022 шықәса август 4 азы, 2022-2025 шықәсқәа рзы Аԥсны асоциал-економикатә рҿиара ишьақәырӷәӷәаз аҳәынҭқарратә программа анагӡаразы Аԥсни Урыстәылатәи Афедерациеи рыбжьара аиқәышаҳаҭра анапы аҵаҩын уи анагӡаразы. Аиқәышаҳаҭра аԥҟарақәа рыла Урыстәылатәи аган ахы иаднаҵеит асоциал-економикатә рҿиара Апрограмма аусмҩаԥгатәқәа ԥарала реиқәыршәара, иара убас уахь иналаҵаны аныхтәқәагьы.

Аԥсны ахыдҵақәа ируакуп 2014 шықәсазтәи аиқәышаҳаҭра аԥҟарақәа рыла ишьақәыргылоу азакәанқәа реишьаршәалара апрограмма анагӡара. Уи апункт 5.1 иазԥхьагәанаҭоит Урыстәылатәи аган азин шамоу хәҭакахьала мамзаргьы инхарҭәаан ахыдҵақәа нагӡамхар афинанстә цхыраара шааннакылауа, убрахь иналаҵаны аишьаршәалара апрограммалагьы.

Ахыдҵақәа реиҟаратәра

 Урыстәыла Аԥсныҟа афинанстә цхыраара ахәҭак аанкылара аҩганктәи аизыҟазаашьақәа реибарххара аанагом, аус злоу аҩ-ҳәынҭқаррак рхахьы иргаз ахыдҵақәа рынагӡара ауп ҳәа иазгәеиҭеит ателеканал РБК аинтервиу азҭаз Урыстәылатәи Афедерациа адәныҟатәи аусқәа рминистр Сергеи Лавров.

«Сара иахьа ишьақәгылаз аҭагылазаашьа аҩ-ҳәынҭқаррак реизыҟазаашьақәа реибарххара иадҳәалоуп ҳәа исыԥхьаӡаӡом. Уажәаԥхьа ҳазлацәажәоз сазыхынҳәуа, иазгәасҭарц сҭахуп: уи аганқәа ирыбжьарҵаз аиқәшаҳаҭрақәа рынагӡара ауп.  Иҟоуп Аҳәынҭқарра Ахада ила ишьақәырӷәӷәоу, аҩ-ҳәынҭқаррак реиҳабырақәа зыдгылаз аиқәшаҳаҭрақәа. Аҩ-ҳәынҭқаррак рпарламентқәа рҿы аратификациа иахысхьоу арҭ аиқәшаҳаҭрақәа инарықәыршәаны, аҩ-тәылак доусы рхатә хыдҵақәа рымоуп. Аус злоу иарбоу ахыдҵақәа рынагӡара алыршара ауп, Аԥснытәи ҳҩызцәа уи шьахәлаҵәҟьа  еилыркаауеит», – иҳәеит Сергеи Лавров.

Иара, нанҳәамза алагамҭазы Аԥсны адәныҟатәи аусқәа рминистр Сергеи Шамба ҩаԥхьа имаҵураҭыԥ ахь ихынҳәра анидиныҳәалоз аамҭазы, уи Урыстәылаҟа ианизыманшәаоу аамҭазы ааԥхьара шиҭаз азы адырра ҟаиҵеит.   «Агәра ганы сыҟоуп, хара имгакәа, мышқәак, мчыбжьык ирхымгакәа, ус еиԥш иҟоу аиԥылара еиҿаҳкаап ҳәа. Жәаҳәарада, егьырҭ ҳусбарҭақәагьы Аҟәатәи рколлегацәеи дареи иарбоу азҵаара иадҳәаланы аусура мҩаԥыргоит.  Аха даҽазныкгьы исҳәоит, зегьы ирыцку, — аҳәынҭқаррақәа рхадацәа ишьақәдырӷәӷәаз, ирыбжьаҵаз аиқәшаҳаҭрақәа зегьы рынагӡара алыршара ауп», — ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит Урыстәылатәи Афедерациа адәныҟатәи аусқәа рминистр Сергеи Лавров.

 Аԥсынгьы – ихьыԥшым ҳәынҭқарроуп

Урыстәылатәи Афедерациа Аҳәынҭқарратә Дума адепутат, Акоммунисттә партиа афракциа ахаҭарнак Алеқсандр Иушьченко RTVI акорреспондент диҿцәажәо, наҟ-ааҟ аӡбаратә зыӡбақәа разхаҵаразы аиқәшаҳаҭра аратификациа азура аҵакы ахадара азгәеиҭеит. Уи, аиурисдикциақәа реишьашәалара ахымԥадатәра анаҩс, Аԥсны ихьыԥшым аҳәынҭқарра астатус шамоу атәгьы ухамышҭуазароуп ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит. «Аԥхьа иргыланы, наҟ-ааҟтәи аӡбаратә, арбитражтә зыӡбақәа разхаҵаразы аиқәшаҳаҭра аратификациа азура иадҳәаланы иазгәаҭатәу абри ауп.  Ииашоуп, арбитражтә ӡбарҭақәа аишьашәалара рҭахны иҟоуп, аха усҟан иаҳхамышҭып, Аԥсынгьы – ихьыԥшым ҳәынҭқарраны ишыҟоу. Иаҳҳәап, Урыстәылатәи аӡбарҭақәа риурисдикциа Аԥсны иахьаҵанакуа аусура иалагеит, усҟан логикала ухәыцуазар, Аԥснытәи аӡбарҭақәа риурисдикциагьы Урыстәыла иахьаҵанакуагьы аус аулароуп. Иҟоуп адискуссиа, иҟоуп азҵаара, сара сгәаанагарала, уи Урыстәылеи Аԥсни рпарламентарицәа реиҩызара агәыԥ аҳәаақәа ирҭагӡаны алацәажәара мҩаԥгазар алшоит. Ҭыԥк аҿы агыларагьы ҟалаӡом.  

Еиҭамҵуа акоммерциатә мазара аџьармыкьаҿы Урыстәылатәи аинвесторцәа рзы иҟоу аԥкрақәа ирыдҳәаланы акәзар,  Урыстәыла атәылауаа иарбанызаалак еиҭамҵуа акоммерциатә мазара аархәар рылшоит    (анаплакы, мамзаргьы аусура иазхиоу асасааирҭа). Ааи, иҟоуп аимак-аиҿак зцу азҵаара апартаментқәа ирыдҳәаланы, сақәшаҳаҭуп, азакәан адкылара аҭахуп, аха ашьақәыргылашьа аԥсахрақәа алагалара убасҵәҟьа ихымԥадатәиуп.   Арҽеира аҭахуп урҭ рхыԥхьаӡарагьы (иаразнак жәанызықьла акәымкәа, аԥышәаратә проектқәа рыла иалагатәуп). Иааизакны апроблема алацәажәара аҭахуп. Аха сара араҟа исызцәырҵуеит азҵаара:

Урыстәыла ирыдыркылахьоума  апартаментқәа рзы азакәан? Уи, сара иахьынӡаздыруа, абар шьҭа изныкымкәа Аҳәынҭқарратә Думахь ахәаԥшреи адкылареи рзы инарышьҭхьеит, аха убасҵәҟьагьы ихьадырҽуан, избан акәзар, уи ишахәҭоу ала аус адулаӡамызт азы. Урыстәылатәи аиуристтә хаҿқәа рыла Аԥсны иахьаҵанакуа аинвестициатә проектқәа рынагӡара иадҳәаланы акәзар, аинвестициатә климат азы азакәан аредакциақәа руак аҿы – исыздыруам, уи арҽеира иахысу-иахымсу, Аԥсны ашҟа инеиуа аҳәаанырцәтәи аинвестор 25 шықәса рыҩныҵҟа, аха нас иарбоу аҿҳәара иахьынӡаздыруа 8 шықәса рыла ирыԥсахит – иназыцҵоу ахәԥсазы ашәахтәгьы уахь иналаҵаны,  ашәахтәқәеи, егьырҭ ашәатәқәеи, алагалақәеи рҟынтәи рхы иақәиҭхоит ҳәа иарбоуп. Нас аҭыԥантәи абизнес ҿиашьас иамоузеи усҟан? Зынӡа иԥсыр аума? Ҳәара аҭахума, аҭыԥантәи ауааԥсыра агәынамӡара аадырԥшуеит, иақәшаҳаҭӡам, убри аҟнытә аганқәа еицырзеиӷьны еизааибагароуп. Аԥснытәи апарламентарицәеи ҳареи 3 шықәса  рыҩныҵҟа Аԥсны азакәанԥҵареи Урыстәылатәи Афедерациа азакәанԥҵареи реишьашәалара ашьаҭала Аԥсни Урыстәылатәи Афедерациеи рыбжьара азеиԥш социал-економикатә ҵакыра аҳәаақәа ирҭагӡаны мҽхакы ҭбаала аусура мҩаԥаагеит. Сара иахьынӡаздыруа, Аԥсны Жәлар Реизара-Апарламент ала, апрограмма анагӡара аҳәаақәа ирҭагӡаны,  аҵыхәтәантәи аԥхьарала ирыдыркылахьеит 27 инареиҳаны азакәанқәеи аиқәшаҳаҭрақәеи, апроктқәа рыхәҭак ахәаԥшразы ирхианы иҟоуп. Аԥсуа жәлар рколорити ркультуреи рыхьчара алзыршо аҩганк еицырзыфеидоу аусеицуреи аидгылареи раҳасабала ауп ишымҩаԥыслаша. Избан акәзар, ҳара ҳтәылауаа Москвеи Шәачеи зегьы зымҽхазкыз аурбанизациатә ргылара абаразы акәымкәа, абри аколорит абаразы ауп уахь изцало.  Уаҟа иҟоу аҭыԥантәи ауааԥсыра рхыԥхьаӡара 250 – нызқьҩык рҟынӡа ауп иахьынаӡо. Урҭ Урыстәылеи дареи русеицурала уаҵәтәи рԥеиԥш зеиԥшрахо даара иазхәыцуеит.  

Акьыԥхь иазирхиеит Борис Қаџьиа

Иахьа ихыркәшахеит Адыгьеиа, Маиҟәаԥтәи араион, Даховтәи адәҳәыԥш аҟны сентиабр 7-8 рзы имҩаԥысуаз, есышықәса зымҽхак зырҭбаауа, Адыгьеиа мацара акәымкәа, Урыстәыла еиуеиԥшым акәакьқәа рҟнытә зқьҩыла ауаа здызыԥхьало, амилаҭтә чыс аӡыргаразы традициак иаҩызахаз Адыгьеиатәи ашә XIII афестиваль.
Ашә аныҳәа аартра иазкыз аусмҩаԥгатә ихы алаирхәит Ареспублика Адыгьеиа Ахада Мураҭ Кумпилов, иара убас, атәыла аиҳабыра рхаҭарнакцәа.
Афестиваль аҟны иӡырган Адыгьеиа араионқәа зегь раарыхреи рмилаҭтә напҟазареи аазырԥшуа аалыҵ маҷымкәа. Аҭааҩцәа гәахәара ҳаракыла ирыдыркылеит урҭ рҿаԥхьа збаҩхатәратә ҟазара аазырԥшуаз Адыгьеиатәи арҿиаратә коллективқәа: ансамбль "Нальмес", афолк-гәыԥ "Мысҭ", аилазаара "Ошад", Адыгьеиеи Ҟабарда-Балкариеи зҽаԥсазтәыз артист, еицырдыруа аестрадатә шәаҳәаҩы Магомеҭ Ӡыбов уҳәа рықәгыларақәеи, атәыла адырреи ахшыҩҵарреи раарԥшра зхықәкыз еиуеиԥшым аиндаҭларақәеи ахәмаррақәеи.
Ари аныҳәа жәлар ирныҳәоуп. Аҭынчреи аманшәалареи ацны Ҳазшаз иҟаиҵалааит шьардаамҭа.

Анқәаб Ахра