Аԥсны аҭҵаарадырратә еилазаара ацәыӡ ду аиуит. 96 шықәса дшырҭагылаз лыԥсҭазаара далҵит аҭоурыхҭҵааҩ, археолог, Аԥсны акультура зҽаԥсазтәыз аусзуҩ, , Аҳәынҭқарратә музеи аҿы Аԥсны аҭоурых ажәытәӡатәи, абжьаратәи ашәышықәсқәа рыҟәша абжьгаҩ хада, Ахьӡ-аԥша аорден ахԥатәи аҩаӡара занашьоу, Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа ҳаҭыр зқәу адоктор Мирра Хоҭелашвили –Инал-иԥа.

Ааигәа абызшәатә политиказы Аҳәынҭқарратә усбарҭа аҟны имҩаԥысит ҿыц иҭыҵыз аԥсуа бызшәа рҵара иазку ашәҟәқәа хәба рӡыргара. Арахь иааԥхьан ашәҟәқәа реиқәыршәара иазааԥсаз аҵарауаа, абызшәадырҩцәа.

Ажәҩан аҿоуп иахьыҟоу, ишдыру еиԥш, аеҵәақәа рдунеи. Амзеи дареи еицрыгашьа шрымам еиԥшҵәҟьоуп, ихьыԥшшәылоу аеҵәақәа жәаҩеи, ажәҩан ахь ирхоу еихыршьу ахҿақәа хԥеи знубаало ицәеиқәаиаҵәоу Абираҟи, жәытәӡаахыс уи зҭоурых иаласоу, хылҵшьҭрала иаҳзааигәаӡоу адыга жәларқәеи ахааназ еиҟәыҭхашьа шрымам.

Нестор Аполлон-иҧа Лакоба диит 1893 шықәса маи 1 азы Лыхны ақыҭан, анхаҩы иҭаацәараҿы. Иара иира мызқәак шагыз иаб дыршьит.

Идыруп, маи 1 шазгәарҭоз аџьажәлар реидгылара иамшны. Аха издыруа маҷҩуп ари аныҳәа ахы шыҵнахыз Америка.
Арыцхә аҭоурых зыдҳәалоу 1886 шықәсазы Чикаго имҩаԥысыз ахҭысқәа роуп. Убри ашықәс маи 1 азы Чикаго аусуцәа азабастовка ҟарҵеит 15 сааҭ аусура мшы иаҿагыланы, афабрикақәа знапаҿы иҟаз рҿаԥхьа дҵаны иқәдыргылеит аасаҭктәи аусура мшы ашҟа ииасырц. 1889 шықәса ииуль азы 2-тәи Аинтернационал актәи аконгресс Париж ақәҵара аднакылеит маи 1 азгәаҭалазарц атәылақәа зегьы рџьажәлар жәларбжьаратәи реидгылара иамшны.
Урыстәыла аҭоурых аҿы 1890 шықәсазы Варшава абри аныҳәа азгәарҭеит. Маи 1 иофициалтә ныҳәаны азгәаҭара иалагеит Октиабртәи ареволиуциа ашьҭахь. 1992 шықәсазы атәылақәа зегьы рџьажәлар жәларбжьаратәи реидгылара Амш иахьӡырҵеит Ааԥынреи Аџьеи Рныҳәа ҳәа. Иҵабыргыҵәҟьаны, маи 1 ааԥынра иамшныҳәаҵәҟьоуп. Ааԥынтәи амра хаа рықәыԥхо, абри амш лаша гәырӷьарала иазгәарҭон, ажәлар зегьы адемонстрациақәа рахь инеиуан. Араҟа еиԥылон аиҩызцәа, агәакьацәа, аҭынхацәа.
Асовет аамҭазы ари аныҳәа Аԥсны инарҭбааны иазгәарҭон. Ақыҭақәа рҿы еиҿыркаауан еиуеиԥшым амилаҭтә хәмаррақәа, аҽырыҩрақәа. Иҳаҩсыз ашықәс инаркны ҳҳәынҭқарраҿы маи 1 рылаҳәоуп ԥсшьарамшны.

Ааигәа абызшәатә политиказы Аҳәынҭқарратә усбарҭа аҟны имҩаԥысит ҿыц иҭыҵыз аԥсуа бызшәа аҵара иазку ашәҟәқәа хәба рӡыргара. Арахь иааԥхьан ашәҟәқәа реиқәыршәара иазааԥсаз аҵарауаа, абызшәадырҩцәа.
Ашәҟәқәа рӡыргарахь ииасаанӡа минуҭктәи ҿымҭрала дыргәаладыршәеит ааигәа здунеи зыԥсахыз абызшәадырҩы, апрофессор Сариа Алеқсандр-иԥҳа Амҷба.
Абызшәатә политиказы Аҳәынҭқарратә усбарҭа аиҳабы Гәында Кәыҵниаԥҳа иҭабуп ҳәа ралҳәеит ашәҟәқәа рӡыргарахь имҩахыҵыз зегьы. Идлырбеит иҭрыжьыз ашәҟәқәа. Уи илҳәеит: «Раԥхьа ихадоу аԥсуа бызшәа дырҵара, иҷыдоу апрограммала рызнагара ауп. Ҳара ҳусбарҭа абзоурала иаартын ҩ-гәыԥк. Рҵаҩыс дрымоуп Лиуба Цәеиба. Иахьанӡа ихыркәшоуп ҩ-курск, ирыҭоуп асертификатқәагьы. Аԥсуа бызшәа акурс ашәҟәы ҭҳажьит, аредакторс дамоуп Диана Шамба. Изҵарц зҭаху зегь рзы иманшәаланы иҟаҵоуп. Аҳәынҭқарратә бызшәа ишахәҭоу аус ауа иҟаларазы, еиуеиԥшым ахырхарҭақәа зегьы ишрыхәҭоу аус руазароуп, раԥхьа игылоуп аусмҩаԥгара. Убри хықәкыс иҟаҵаны иҭыжьуп ашәҟәы «Аԥсышәала аусмҩаԥгаразы ацхыраагӡа», редакторс дамоуп Светлана Ладариа-ԥҳа. Г.Х.Андерсен имшира инақәыршәаны еиҭаган иҭрыжьит, Сергеи Зыхәба, Шамиль Аҟәысба реиҭагақәа. Платон Бебиа ишәҟәы «Амра ԥхоит», Владимир Аҵнариа ахәыҷқәа ирызкны ииҩхьаз ажәеинралақәа реизга «Сыԥсадгьыл амра».
Русура атәы иалацәажәеит арҵага шәҟәы «Аԥсуа бызшәа алагарҭатәи абжьаратәи аҩаӡара» зыхьӡу аредактор, аспециалист хада Диана Шамба, иара убас уи авторцәа, апрофессор Альдона Ажьибеи, абызшәадырҩы, аҵарауаҩ Адгәыр Шьынқәбеи. Ашәҟәы актәи ахәҭа азкуп ашьҭыбжьқәа рҵара. Иара шоуп ҩ-хәҭакны, актәи ахәҭа 20 урок рыла ишьақәгылоуп. 500 ажәа аус рыдулоуп, иҟоуп имаҷу атекстқәа, изҭаху зегьы рхы иадырхәо. Аҵак ду аҳҭеит атәыладырратә аспект, аҵара маншәалоуп, редакторс дамоуп Гәында Кәыҵниа, аиқәыршәаҩ Адамыр Беренџьи, уҳәа азгәалҭеит Диана Шамба.
Ашәҟәы аҩбатәи ахәҭа дазааҭгылеит аԥсуа бызшәа акафедра аиҳабы, апрофессор Альдона Ажьиба. Аҩбатәи ахәҭа рызкуп ацәажәаратә темақәа, араҟа ихадоу ашьҭыбжьқәа рхала дырҵара акәӡам, уи ажәа, аҳәоу, адиалог ирыдҳәаланы, аиндуктивтә метод ала рызнагара. Уи иаанаго, имазеины акгьы раҳҭаӡом, дара аҽаршьцыларақәа нарыгӡоит, нас алкаахьы ицәырҵуеит.
Аусбарҭа аспециалист хада, апоетесса Гәында Сақаниа-ԥҳа дазааҭгылеит ишҭрыжьыз ашәҟәы Платон Бебиа ахәыҷқәа ирызку иажәеинраалақәа «Амра аԥҳаи», Владимир Аҵнариа ишәҟәы «Сыԥсадгьыли амреи».
Ашәҟәқәа рҭыжьра зџьабаа аду зегьы иҭабуп ҳәа раҳәо, иқәгылеит Милиа Ҵнариеи, Кама Бебиа-ԥҳаи.
Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ахантәаҩы Вахтанг Аԥҳазоу иҳәеит: «Арҭ ашәҟәқәа уаҵәтәи амш анаҳҳәо ирыҵаркуа рацәазар ҟалап, аки-аки еиԥшымкәа ихеибарҭәаауа иҟоуп, арҭ аҭыжьымҭақәа зегьы, аҳәынҭқарра аусаҿы ахархәара зауша, ӡышхәак иаҩызоуп». Иара убас иҟаиҵеит ажәалагала абраҟа, абызшәатә политиказы аҳәынқарратә усбарҭаҿы иҟазарц шахәҭоу акомпиутертә центр.
Ашәҟәқәа рӡыргараҿы ргәаанагарақәа рҳәеит аҵарауаа ҿарацәа Дифа Габниа, Альбина Анқәаб, Риҵа Сақаниа, апоетесса Заира Ҭҳаиҵыкәԥҳа.
Ашәҟәқәа хәыда-ԥсада ирыҭахоит ахәыҷбаҳчақәа, ашколқәа. Иаазхрац зҭаху рзы иаарласны ашәҟәыҭирҭақәа рҿы инагахоит. Иахьазы урҭ ртираж 25 нызқь инаӡоит.

Наира Сабекиа