Агәабзиарахьчара аминистр Едуард Быҭәба Гәдоуҭатәи араионтә хәышәтәырҭаҿы анҭыҵтәи аилатәара мҩаԥигеит, – адырра ҟаҵоуп агәабзиарахьчара Аминистрра аофициалтә саит аҿы. Аилатәара ихы алаирхәит араион ахада инапынҵақәа назыгӡо Рауль Лолуа.

Иҷыдоу апрограммақәеи апроектқәеи Русбарҭа анапхгаҩы Антон Мельников напхгара зиҭо Урыстәылатәи Афедерациа аекономикатә ҿиара Аминистрра ахаҭарнакцәа ргәыԥ Аԥсны иаҭааит, – адырра ҟанаҵоит Урыстәылатәи Афедерациа аекономикатә ҿиара Аминистрра аофициалтә саит.

Хәажәкырамза 27 атеатр Жәларбжьаратәи амш ауп. Иара азгәарҭоит 1961 шықәса инаркны. Уи атеатр амаҵ азызуа зегьы рзы занааҭтә ныҳәас иԥхьаӡоуп.  Атематикатә цәыргақәҵақәа, аспектакльқәа, аиԥыларақәа.

Гәык-ԥсыкала ирыдаҳныҳәалоит Аԥснытәи атеатрқәа рымаҵ зуа зегьы рзанааҭтә ныҳәа.

Хәажәкырамза 28 аҭоурыхҭҵааҩцәа  Жәларбжьаратәи  рымш ауп.

Иарбан занааҭзаалак ауаҩы инапы злаку, маҷк иадамзаргьы аҭоурых дазхьаԥшуазарц, идыруазарц ахәҭоуп. Ари азанааҭтә ныҳәа хықәкыла ирыдҳәалоуп аҭоурых аҵареи, аҭҵаареи, аларҵәареи знапы алаку ауаа. Урҭ зегьы ирзеиӷьаҳшьоит аманшәалареи аихьӡара дуқәеи имариам рус аҿы.

Зҭоурых зхашҭыз ԥеиԥш шимам, иеизҳауа абиԥарақәагьы ирхадмыршҭлароуп!

Фазиль Искандер ихьӡ зху аурыс драматә театр анапхгаҩы Иракли Хынҭәба имҩаԥигеит апресс-конференциа. Уи иалахәын амассатә информациа ахархәагақәа рмаҵзуҩц́әа, адраматә театр актиорцәа.
Апресс-конференциаҿ Иракли Хынҭәба дырзааҭгылеит 2023 шықәсазы ртеатр аусура, ашықәс иалагӡаны иқәдыргылаз акымкәа-ҩбамкәа аспектакльқәа, урҭ ахәаԥшцәа ишрыдыркылаз, иара убас Аԥсны анҭыҵ атеатр имҩаԥнагаз агастрольқәа рылҵшәа. Абри ашықәс иалагӡаны Фазиль Искандер ихьӡ зху адраматә театр ихәмарит 270 спектакль. Ари даара ихҭыс бзиоуп.
«Уаанӡа аԥсшьацәа аныҟаз акәын ахәаԥшцәа рацәаны ианҳамаз, аха иџьоушьаша, сынтәа февраль, март рзынгьты ҳзал ҭәуп ахәаԥшцәа рыла. Сара иџьасшьоит ҳашколхәыҷқәа шаҟа гәахәарыла ирыхәаԥшуа ҳаспектакльқәа «Стеклянный зверинец», «Евгени Онегин», рықәгылараан иубарҭан ҳактиорцәа реихьӡарақәа, рыҳаракыра.
Ҳара ҳактиорцәа ҿарацәа хәышықәса роуп иҵуа асценаҿ ихәмаруеижьҭеи, иҳәеит анапхгаҩы. Атеатр ашықәс иалагӡаны 12 гастроль мҩаԥыргеит. Москва иқәгылеит, иҟан Санкт-Петербург, Воронеж, Архангельск, Алтаи, Шәача – (Красная поляна), Новокузнецк. Ахәыҷтәы студиа «Чик» акәзар, Санкт-Петербург иҟан (анапхгаҩы Џьамбул Жорданиа).
Арахь Аԥсныҟа иаауеит хыԥхьаӡара рацәала Урыстәылантәи ауаа. Урҭ рахьтә ҳтеатр аҩналара иазгәышьуа рацәаҩуп.
Сынтәа атеатр атруппахь ирыдыркылеит еиҭа ҩыџьа актиорцәа ҿарацәа – Леон Ӷәынџьиа, Лана Гергиа. «Ҳара иазгәаҳҭеит актриса Наталиа Папасқьыр лиубилеи, еиӷьу иарбан иҟоу актриса лхаҭа асценаҿ дцәырҵны лҟазара ҳаракы аныдлырбо.
Уажәы ҳрепертуар аҿы иҳамоуп 30 раҟара аспектакльқәа, урҭ зегь рафишақәа ҳашьҭаҵарҭа иакӡом, иашала иаҳҳәозар, уи ҳамаӡам, убри азын акыр ацхыраара ду ҳнаҭоит аԥсуа драматә театр, Алхас Ҷолокәуа напхгара зиҭо. Ҳара аԥсуа театри аурыс театри аиҿцаара ҳамоуп».
Иажәа иацҵо иҳәеит: «ГИТИС иҭалеит ҳҿар, аректор Григори Заславски еснагь азҿлымҳара ҳзыҟаиҵоит, убриазы иҭабуп ҳәа иасҳәоит». Владимир Путин идҵала аурыс театрқәа, Урыстәыла акультура аминистр Ольга Лиубимова илыбзоураны ҳтеатр финансла ацхыраара аиуит, лашаралеи бжьылеи реиқәыршәаразы ҽаԥарак ҟаҳҵеит. Сынтәа аурыс театр иқәнаргылараны иҟоуп аурыс классика иалху аспектакльқәа.
Апрель мзазы Москва иқәдыргыларан иҟоуп аспектакльқәа фба.
«Ацынҵәарах» – ари аспектакль аурыс хәаԥшҩы даара бзиа ибахьеит. «Метод» – апрель 7 рзы, «Красавец мужчина», аспектакль «Софичка» – Фазиль Искандер ииубилеи аҳаҭыраз.
Иазгәаҭатәуп, Москва инхо аԥсуа диаспора реиҿкаарала апрель 10 рзы ишымҩаԥысуа аиубилеитә хәылԥазы, уаҟа хымԥада иалахәхоит Иракли Хынҭәба напхгара зиҭо аурыс драматә театр, Фазиль Искандер ихьӡ зху. Уи ашьҭахь атеатр цараны иҟоуп Новосибирск, Омск, нас Сахалин, инеиԥынкыланы хымз – апрель, маи, ииун агастрольқәа рымазаауеит.
Абасала, рырҿиаратә планқәа амассатә информациа ахархәагақәа русзуҩцәа ирыцеиҩишеит Иракли Хынҭәба. Ҳара ҳахәҭаахьала ирзеиӷьаҳшьоит ақәҿиара дуқәа Аԥсны ахьӡ ҭызго ҳактиорцәа ҿарацәа.

Наира Сабекиа

Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьраан, усҟан азы илыҵшәадахаз, аха Аиааира зырааигәаз, ихҭыс еиқәаҵәаны аҭоурых иазынхаз рыцхәуп 1993 шықәса март 15-16-тәи ажәылара.

96 шықәса дшырҭагылаз иԥсҭазаара далҵит аҵарауаҩ ду, абызшәаҭҵааҩы, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, апрофессор, академик, «Ахьӡ-Аԥша» аорден I аҩаӡара занашьоу Шоҭа Ҟасҭеи-иԥа Арсҭаа.

Абжьарахаҳә аамҭазы адунеиаҿы аҧсабаратә ҭагылазаашьа аҽаҧсахит. Кавказ хызҟьоз аҵааршәқәа ҧсасиуа иалагеит. Уи иабзоураны, адәқәа хтит, аҟәандара аҿалеит. Асеиҧш иҟаз аҳауа шьақәгылон Аҧсны.

Март 21 – апоезиа Адунеизегьтәи амш атәылақәа жәпакы иазгәарҭоижьҭеи акыр ҵуеит. Аԥсны акәзар, уи 2011 ш. раахыс ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла аԥшьгарала есышықәса иазгәарҭоит.
Сынтәа, ишдыру еиԥш, аԥсуа сахьаркыратә литература ашьаҭаркҩы, Аԥсны жәлар рпоет Дырмит Иасыф-иԥа Гәлиа диижьҭеи 150 ш. аҵра ианамаданы, Аԥсны Ахада идҵала 2024 ш. Дырмит Гәлиа ишықәсны ирылаҳәоуп. Ҳтәыла ақалақьқәеи араионқәеи рҟны аиубилеитә усмҩаԥгатәқәа еиҿыркаауеит, лымкаала ашколқәа рҟны жәлар рпоет изку ахәылԥазқәа мҩаԥыргоит. Абарҭқәа ҳасаб рзуны, сынтәа апоезиа аныҳәа амҩаԥгара азыӡбан Дырмит Гәлиа дахьииз Уарча ақыҭан.
Ишдыру еиԥш, атәылақәа есышықәсатәи ныҳәаны иазгәарҭо апоезиа Адунеизегьтәи амш аԥҵан ИуНЕСКО аконференциа хада 30-тәи асессиа иаднакылаз арезолиуциа инақәыршәаны. Хықәкысгьы иамаз амилаҭтәи, арегионтәи, жәларбжьаратәи апоезиатә хеидкылақәа разхаҵареи русураҿы рыцхраареи акәын.
2011 ш. раахыс Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа иазгәарҭо апоезиа аныҳәа иалагӡаны еиуеиԥшым аиԥыларақәа еиҿыркаауеит ҳтәыла аҵаратәи акультуратәи усҳәарҭақәа рҟны. Гәылрыԥшь араион Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Уарчатәи абжьаратәи ашкол аҟны апоезиа аныҳәа амҩаԥгара иахаҵгылеит араион анапхгара, аҵара аҟәша аусзуҩцәа, гәахәарала иадгылеит ашкол арҵаҩцәа.
Апоезиа амш азгәаҭаразы ақыҭахь инеит, аԥсуа шәҟәыҩҩцәа реиԥш, Гәылрыԥшь араион Ахадара аҵара аҟәша аиҳабы Шьазина Емсых дназлаз аусзуҩцәа, аусмҩаԥгатә иалахәын иара убас аҵара-ааӡа­ра аус знапы алаку арҵаҩцәа, ашколхәыҷқәа.
Уарчатәи абжьаратәи ашкол ахь имҩахыҵаанӡа саси-ԥшәымеи рҽеибаркны иаҭааит ақыҭан игылоу Дырмит Гәлиа ибаҟа, араҟа ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵеит, жәлар рпоет дыргәаладыршәеит.
Апоезиа аныҳәа сынтәа еиҳагьы азҿлымҳара аман, избан акәзар уи мҩаԥысуан ҳлитература ауасхыр азышьҭаҵаҩ дахьииз ақыҭан.
Уарчатәи ашкол аҟны аиԥылара аартуа еизаз бзиала шәаабеит ҳәа ралҳәеит аԥсуа литература арҵаҩы Мактина Шьынқәба. Амҩаԥгараҿы уи илыцхраауан ашкол аҵаҩцәа: Олесиа Амқәаб, Сандра Какәбаа.
Аиқәшәараҿы иқәгылаз Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ахантәаҩы Вахтанг Аԥҳазоу иҳәеит: «Апоезиа аныҳәа хықәкыс иамоуп ҳаамҭазтәи ауаажәларра аҿиараҿы, акультуратә ԥсҭазаараҿы, адунеи апоетцәа реигәныҩреи аусеицура рыбжьаҵареи рҟны алитература иааннакыло ароль ацәыргареи аӡыргареи. Ҳарҿиаратә хеидкыла аусура ахырхарҭа хадақәа ируакуп астудентцәеи, ашколхәыҷқәеи, алитература абзиабаҩцәеи рԥыларақәа реиҿкаара, урҭ алархәны еиуеиԥшым алитературатә хәылԥазқәа, асеминарқәа, ашәҟәыҩҩцәа риубилеиқәа, астол гьежьқәа уҳәа рымҩаԥгара. Ари зегьы ҵакыс иамоу еиҵагыло абиԥарақәа алитературеи ашәҟәы аԥхьареи рыбзиабара рылааӡара ауп, уи рмилаҭтә хдырра шьҭнахуеит. Сынтәа, абжьааԥны еиԥшымкәа, апоезиа аныҳәа мҩаԥысуеит ҳажәлар рдоуҳатә ԥыза Дырмит Гәлиа дахьииз, раԥхьатәи ишьаҿақәа ахьеихигаз ақыҭаҿ. Уи ала еиҳагьы аҵакы дуны ҳахәаԥшуеит. Аныҳәа иалахәу зегьы ишәыдаҳныҳәалоит». Иара убас иазгәеиҭеит, алитература аԥҵареи арҿиареи рус аҟны мацара акәымкәа, Дырмит Гәлиа ҳажәлар рдоуҳатә культураҿы иналукааша аҭыԥ шааникыло, уи ихьӡ ҿырԥшыганы ишыҟазаауа.
Апоезиа аныҳәа рыдырныҳәалеит Гәылрыԥшь араион Ахадара аҵара аҟәша аусзуҩы Хьудар Ханагәуа, ашәҟәыҩҩы Ҳаири Қәҭарба, Уарчатәи абжьаратәи ашкол аиҳабы Омар Кархалаа.
Дырмит Гәлиа иҩымҭақәеи рхатәы жәеинраалақәеи ирыԥхьеит апоетцәа: Анатоли Лагәлаа, Гәында Кәыҵниа, Гәында Сақаниа, Заира Ҭҳаиҵыкә. Лхатәы жәеинраала даԥхьеит иара убас арҵаҩы Валина Быҭәԥҳа.
Ашколхәыҷқәа Дырмит Гәлиа иажәеинраалақәа реиԥш, даараӡа исахьаркны ирыԥхьон аиқәшәарахь инеиз апоетцәа ражәеинраалақәагьы.
Аныҳәа иалахәыз гәахәарала ирыдыркылеит иара убас аҵаҩцәа рымчала Д. Гәлиа иажәабжь кьаҿқәа ирылхны иқәыргылаз аинсценировкақәа.
Аныҳәа хыркәшан ашколхәыҷқәа инарыгӡаз аԥсуа кәашарақәа рыла.
В. Ажәанба

Иҭыҵит Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла иатәу алитература-сахьаркыратә журнал «Алашара» актәи аномер.

Хәажәкырамза 22 рзы Аҟәатәи аметеорологиатә станциа аадыртиижьҭеи 120 шықәса ҵит, хәажәкырамза 23 рзы акәзар - Жәларбжьаратәи аметеоролог Имш азгәарҭеит. Ари амш аҽны, 1950 шықәса рзы иаԥҵан Адунеизегьтәи аметеорологиатә еиҿкаара. Уи 1961 шықәса раахыс иазгәарҭоит.

Уа, зегь ириааиуа ҳәа
хаҵа дыҟаӡам,
Досу ианиашьа, иақәшәашьа ихаҵашьоуп.
Уа иаҳхылаԥшуа, уара
лахь сумҭан,
Сылахь иануҵаз сара
сахьзавымсуа
Таиф Аџьба