68 шықәса дшырҭагылаз лыԥсҭазаара далҵит аԥсуа-адыга бызшәақәа рыҭҵааҩы, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат, аԥсуа бызшәа акафедра №1 адоцент Наталиа Урусбеи-иԥҳа Лихова.
Аԥснытәи аҳәынҭуниверситет аректорат, апрофессор-рҵаҩратә еилазаара, афилологиатә факультет астудентцәа гәалсра дула ирыдашшылоит аԥсы лҭаацәа, лгәакьацәа, лҭынхацәа.
Наталиа Лихова диит 1957­ шы­қәса март 21 азы Ҟарачы-Черқьестәи Ареспублика Гәымлоқыҭ .
1974 шықәсазы дҭалеит А.М.Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт афилологиатә факультет, азанааҭ «аԥсуа бызшәеи алитературеи, анемец бызшәеи».
Аамҭакала лаборантс дрыдыркылеит аԥсуа бызшәа акафедраҿы абаза-адыга бызшәақәа рызҟазак лаҳасабала.
1989 шықәсазы аспирантура далгеит Қарҭтәи аҳәынҭуниверситет аҟны азанааҭ «Кавказтәи абызшәақәа» ала. Иара убри ашықәс инаркны Аԥснытәи аҳәынҭуниверситет аҟны аԥсуа бызшәа акафедраҿы аус луан. 2010 шықәсазы афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат ҳәа аҵаратә хьӡы аиуразы адиссертациа лыхьчеит.
Наталиа Лихова аԥсуа-абаза, адыга бызшәақәа рзы алеқциақәа дрыԥхьон, иара убас аԥсуа-адыга бызшәадырра иазкны акурс ҷыда даԥхьон.
Лара дравторуп «Аԥсуа-адыга бызшәақәа рҟны ақәыԥшылареи аамҭеи» захьӡу амонографиа, иара убас аҭҵаарадырратә усумҭақәа 15 инареиҳаны, астудентцәа рзы арҵагатә цхыраагӡақәа жәпакы.
Наталиа Лихова лыԥсҭазаара лалҵра цәыӡ дууп Аԥснытәи аҳәынҭуниверситет азы мацара акәымкәа, иааидкыланы аԥсуа-адыга филологиазгьы. Уи лгәалашәара лаша наунагӡа ҳгәаҵаҿы иаанхоит.

Иналукааша апартиатә, аҳәынҭқарратә усзуҩ, апартиа Аԥснытәи аобласттә комитет актәи амаӡаныҟәгаҩ, Аԥснытәи АССР Иреиҳаӡоу Асовет Апрезидиум Ахантәаҩыс иҟаз Валериан Осман-иԥа Кобахиа диит лаҵарамза 15, 1929 шықәса рзы Гәдоуҭа араион Лыхны ақыҭан.

Имҩаԥысит Аԥсны Аминстрцәа Реилазаара  изаамҭанытәу  аилатәара. Амш хәаԥштә аҿы иқәгылан азҵаара хадақәа жәафи  ацхыраагӡатәқәа жәабеи.

Аҳәынҭқарратә акәашаратә ансамбль «Кавказ» асахьаркыратә напхгаҩыси аиҳабыси иҟаз, аханатә уи аиҿкаара аԥшьызгаз СССР жәлар рартист, «Ахьӡ-Аԥша» аорден аҩбатәи аҩаӡареи, Урыстәылатәи «Ажәларқәа реиҩызара» аордени занашьоу Кандид Тарас-иԥа Ҭарба иахьа иԥсы ҭаны ижәлар дрылагылазҭгьы 80 шықәса ихыҵуазаарын.

Аԥсуа бызшәа адунеи ижәытәӡатәиу абызшәақәа рахь иаҵанакуеит ҳәа шьақәдырӷәӷәоит аҵарауаа аӡәырҩы. Уи ус шакәу арҵабыргуеит иара абызшәа ахаҭагьы. Адунеи аҿы иҟоу, ахархәара змоуи иԥсхьоу ҳәа иԥхьаӡоуи абызшәақәа рыҭҵаара асистема аԥҟарақәа инарықәыршәаны, ижәытәӡатәиқәоу иреиуоуп ҳбызшәа.

 Жәаха шықәса раԥхьа, маи 29 2011 шықәсазы, 63 шықәса дшырҭагылаз иԥсҭазаара далҵит  Аԥсны аҩбатәи ахада Сергеи Уасил-иԥа Багаԥшь.

Еицырдыруа аԥсуа сахьаҭыхҩы Сергеи Габелиа амилаҭтә сахьаҭыхратә ҟазараҿы имҩашьауа ишьҭа аанижьит. Иԥсҭазаара зегьы асахьаҭыхра аусхк иҭышәынтәаланы аҿиара иазкын, илшазгьы рацәоуп.

Аԥсны атуризм аминистр Ҭемраз Хышба Калугатәи аобласт аҟынтәи ԥсшьараҳәа Аԥсныҟа иааз аҭаацәа рацәа ирылҵыз, Иҷыдоу арратә операциа амҩаԥгараан иҭахаз  аруаа рхәыҷқәа 29 - ҩык дырԥылеит.

Урҭ ирыцны иааит рҭаацәеи Калугатәи аобласт аџьеи асоциалтә хьчареи рминистрра ахаҭарнакцәеи.  

Рыҧсшьара иацу ахарџь  акурорт "Пицунда" ахахьы иагоит.

 Ари агәыҳалалратә усмҩаԥгатә аиҿкааразы заанаҵтәи аиқәшаҳаҭра бжьаҵан хәажәырамза, 2024 шықәсрзы Ҭемраз Хышба Калугатәи аобласт аҟны даныҟаз. 

Аԥсны адемографиатә ҭагылазаашьа угәы шьҭнахуа иҟам. Имаҷхеит ииуа рхыԥхьаӡара, ирацәахеит аԥсра, ихьшәаны аҭаацәаралалара, илаҟәит аҭаацәарақәа рҿы ахәыҷқәа рхыԥхьаӡара. Аҳәса аӡәырҩы еиӷьыршьоит анҭыҵ ахшараиура анацәа ркапитал аиуразы. Ари иахҟьоит ауааԥсыра рхыԥхьаӡара шаҟаҩы ацлаз азы адырраҭара ҵабыргқәа рыҟамзаара.

Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡа еилгеижьҭеи 79 ш. аҵра инамаданы С.Дбар ихьӡ зху Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатә еибашьра Аҳәынҭқарратә музеи аусзуҩцәа  рнапы аларкит Гәдоуҭа араион 22 қыҭа рҟынтә Аџьынџьтәылатә еибашьра иалахәыз (иҭахазгьы, ихынҳәызгьы) рпатреҭқәеи рнысымҩақәеи реизгара. Апроект «Афырхаҵара ыӡуам»  2025 шықәса лаҵарамза жәба рзы – аибашьра еилгеижьҭеи 80 ш. анҵуа апроект хыркәшахоит.

2024 ш. лаҵарамза ааба рзы амузеи аҿы имҩаԥган «Афырхаҵара ыӡуам!» зыхьӡыз аиԥылара. Аԥсуа қыҭа Ҟәланырхәа иалҵыз 133-ҩык Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡа иалахәын. Иаартын урҭ рфотосахьақәа рцәыргақәҵа. 133-ҩык рахьынтә 83-ҩык зымхынҳәӡеит, 50-ҩык хынҳәит. Ҟәланырхәа ақыҭала ихацыркын ацәыргақәҵа. Ари ақыҭаҿы ауп дахьиз раԥхьатәи аԥсуа ԥырҩы Виктор Константин-иԥа Аргәын.

Аиԥылараҿы дықәгылеит араион Ахада инапынҵақәа назыгӡо Рауль Лолуа. «Аҭоурых аизгара, аиқәырхара, абиԥарақәа рзааныжьра – уи баҟак иаҩызоуп. Ҳара ҳхаан ибзианы иаадыруан аибашьра Дуӡӡа аҭоурых, иҭахазгьы, иалахәызгьы рзы  аинформациа ду ыҟан. Ашколқәа рҟны  урҭ рсахьақәа кыдын,  лабҿаба иаабон. Аиааира зегьы ирыдысныҳәалоит. Ажәлар аҭынч ԥсҭазаара рзеиӷьасшьоит», – иҳәеит уи.

Апроект  «Афырхаҵара ыӡуам», аиҿкаареи аӡыргареи знапы иҵызхыз  Д.В. Ахба ихьӡ зху Ҟәланырхәатәи абжьаратә школ анапхгаҩы Смырԥҳа  Аллеи  арҵаҩратә еилазаареи рымч-рылша адырҵеит аибашьцәа рфотосахьақәа реидкылареи реизгареи рҿы.

Алла Смырԥҳа иазгәалҭеит: «Иахьынӡаҳалшоз рсиа еиқәҳаршәеит. Иҟалап аӡәык-ҩыџьак агзаргьы, аха ари ацәыргақәҵа зегьы ҳаилнаркаауеит».  

Оҭар Осиа иқәгылараан иҳәеит: «Изгәалазыршәаз зегьы иҭабуп ҳәа шәасҳәоит. Осиаа Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡа 19-ҩык алахәын, урҭ рахьтә  Камшьышь  Осиа иԥацәа хәҩык еибашьуан: Сократ, Володиа, Дмитри, Михаил, Снатиа Михаил дшыхәыҷыз иани иаби рыԥсҭазаара иалҵит. Камшьышь иашьа иԥа Михаил ихәыҷқәа дрыциааӡеит. Михаил аибашьраҿ дҭахеит».

Ҟәланырхәаа зегьы рыхьӡала дцәажәеит Леон иорден занашьоу Џьамал Аҩӡба: «Иахьа ҳзыҩнагылоу амузеи Ҟәланырхәаа рҵеицәа рыла илашоит. Зегьы фырхацәан. 79 ш. шҵуагьы, зыбаҩқә́а ахьыҟоу ззымдыруа ауацәа, аҭахцәа маҷӡам. Ҳаԥсадгьыл ахьӡ шьҭызхуаз, ианаҭахха аԥсра хаҵарала иаԥылаз, ахаан рыхьӡқәа кашәаӡом. Уи арҵабыргуеит иахьатәи ҳаиԥылара».

Апроект «Афырхаҵара ыӡуам!» ақыҭақәа зегьы рҟынтә иацҵахоит. Уажәазы – ақыҭақәа хәба рҟны еизгоу роуп. Аҩбатәи ацәыргақәҵа ԥхынгәымза 22 рзы имҩаԥгахоит.          

Гугуца  Џьыкырба

Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниа инапынҵала, Ҭырқәтәылатәи Ареспубликаҿы иҟан Аԥснытәи аделегациа, – иаанацҳауеит аԥсадгьыл ахь архынҳәразы Аилак. Аделегациа иалан Аҳәынҭеилакы ахантәаҩы Вадим Ҳаразиа, Ауаажәларратә палата ахаҭарнак Давид Ԥилиа, Гәдауҭа араион Ахадара аиҳабы ихаҭыԥуаҩ Валери Аҩӡба.

Аделегациа иалаз рхы рыладырхәт Кавказтәи аибашьра иалаӡыз ргәалашәара амш азынӡа иахырԥаз Қьефқьен еиҿкааз агәалашәаратә усмҩаԥгатәқәа.

Иара убас Стампыл ақалақь аҟны имҩаԥысит Аԥсуа культуратә центрқәа Рфедерациеи уаҟа еиҿкаау абыргцәа Рхеилаки рлахәылацәеи аделегатцәеи реиԥылара. Ирылацәажәеит ҳџьынџьуааи дара рҭоурыхтә Ԥсадгьыли реимадареи русеицуреи рызҵаарақәа.

Донецктәи Жәлартә Республика ицо аибашьраҿы аҭынч уааԥсыра зҭагылоу агәаҟра, арыцҳара зегьы узеиԥшны иузудкылом.