Аҧсҭазаараҿы – уаҩы иҧылоит ззанааҭ зтәызтәуа, аха иҟоуп иара иазшоу, ҧсабарала абаҩхатәра злоу…

Убас ааӡаҩ изанааҭ зтәыҵәҟьоу, уи иазшоу дыруаӡәкуп Аҟәатәи ахәыҷбаҳча «Гәында» аҟны ааӡаҩыс аус зуа Сариа Станислав-иҧҳа Чамагәуа-ҧҳа.

Ҭырқәтәылатәи аҧсуа диаспора ахаҭарнак, акыр шықәса раахыс зҭоурыхтә ҧсадгьыл аҟны инхо Рыдуан Агрба диит, дааӡеит Инегиоль араион иаҵанакуа аҧсуа қыҭа Мезиҭ. Уи иқәлацәа реиҧш, ихьааигеит Қырҭтәыла Аҳәынҭсовет ар Аҧсны иақәлеит, аибашьра ҵысит ҳәа аниаҳа. 1992 ш. август 25 рзы Аҧсадгьыл ахьчаразы Ҭырқәтәылантә хатәгәаҧхарала Аҧсныҟа иааз 33-ҩык еидызкылоз раҧхьатәи агәыҧ дрылан Рыдуан. Аҧхьа Шәача иааит, уантә аидарамҩангага аҕбала Гәдоуҭанӡа иааӡеит.

Ауҩы иҧсҭазаараҿы иалихуа азанааҭ аҟны ақәҿиарақәа иоуырц азы, аҭахра адагьы ҧсабарала уи дазҳәазароуп. Исҭахуп, исгәаҧхоит мацарала иарбан занааҭзаалакгьы алҵшәа аиуӡом, аҧсуаа ҳҟны ишырҳәо еиҧш, Анцәа иуылаиҵозарауп.

Иахьа зыӡбахә шәҳардырырц иаҳҭаху ауаҩы гәыла-ҧсыла, ҧсабарала лзанааҭ дазшаны Анцәа адәы дықәиҵеит. Азанааҭқәа зегьы хадоуп, аха еиҳа ихадоу рахь иаҵанакуа иреиуоуп арҵаҩра. Избанзар, арҵаҩы инапы иануп аҧхьаҟа иҕәҕәаҟацаӡа зыуаажәлар ирылагылаша ауаҩы иааӡара.

Ахәыҷы иааӡара, уи аҧсуаҵас ахымҩаҧгашьа илааӡара, ихатәы бызшәала аҷҷаҳәа дцәажәо, ижәлари иҧсадгьыли ргәыбылра, рыбзиабара иркра, зегь раҧхьа – аҩнаҭа, аҭаацәара рҟнытә ахы ыҵнахуеит. Аха уи еиҳа инарҵауланы, ихаҭәааны ахәыҷы иахьизнарго ахәыҷбаҳчеи ашколи рҿы ауп.

Хаҭала шьыжьы инаркны хәылбыҽханӡа ахәыҷы аамҭа ахьихиго ахәыҷбаҳчаҿы – ааӡаҩцәа уи иааӡараҿы, идырра аизырҳараҿы ирыбзоуроу рацәоуп.

Аҧсны аҭоурых аҟны аҭыҧ ҷыда аннакылоит ҳауаажәлар рнырҵәара иазынархаз Сталини Бериеи имҩаҧыргоз аполитика хьанҭа. Уи ашьҭақәа иахьагьы имҕьо хәраны ргәы иануп забдуцәеи забацәеи дырӡыз ауаа. 30-тәи ашықәсқәа ирыхәлабгаз, Бзыҧҭа аҳаблан ииз, иааӡаз Осман Жьыгәа-иҧа Кәакәасқьыр имаҭа Емма Золотинска-иҧҳа лаҕырӡылоуп иахьагьы лабду иӡбахә шылҳәо.

Аҧсуа шәҟәыҩҩы, адраматург Шоҭа Ҷкадуа диижьҭеи 90 шықәса ҵит.

Шоҭа Аугьан-иҧа Ҷкадуа диит 1932 ш. август 20 рзы Очамчыра араион Кәтол ақыҭан. Кәтолтәи аа-шықәсатәи ашкол даналга абжьаратә ҵара хиркәшеит Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Тамшьтәи абжьаратәи ашкол аҟны. 1952 ш. А.М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт аурыс бызшәеи алитературеи рфакультет дҭалеит, қәҿиаралагьы далгеит.

Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра ианалага, аҧсадгьыл ахьчаҩцәа рылагылара сшазхәыцуазгьы, раҧхьатәи амш азы сзымцаӡеит. Сашьа деибашьуан, саҳәшьа Очамчыра далаханы дыҟан, зықәрахь инеихьаз сани саби сзынмыжьит азныказ. Уи инаҷыдангьы, «исылымшо аус салагаӡом». Ус схәыҷаахыс ҟазшьас исымоуп аҟнытә, акыр сыҽҧысшәон, аибашьра акыр ауадаҩрақәа шацу еилыскаауан. Сыхгьы сазҵаауан исылшару ҳәа. Схы агәра зго саныҟала ҩба-хҧа мзы ааҵхьаны еиҧш «еибашьра сцоит» ҳәа Тҟәарчал аштаб ахь снеит.

Абас, ҳаиҿцәажәара хацыркуа лажәа дналагеит занааҭла ифилологу, иахьа Аҟәа ақалақь Ахадара аҵара аусбарҭа аиҳабы ихаҭыҧуаҩ, «Агәымшәараз» амедал занашьоу, аибашьра аветеран Марина Калодиа-иҧҳа Арыш-ҧҳа.

Ҳажәлар рҭоурых аҿы аҵакы ду змоу арыцхә – Аиааира Амш аламҭалазы аибашьра аветеранцәа Аҧсадгьыл ахьчараан иҭахаз  рҩызцәа анышә иахьамадоу рҳаҭгәынқәа ирҭаауеит, абаталионқәа ирылахәыз еиқәшәоит.

Аибашьраан ироуз ахәра ҕәҕәақәа згәабзиара ҵыршәааз аветеранцәа аӡәырҩы сынтәатәи Аиааира амшныҳәа азгәаҭара изаҧымлаӡеит. Урҭ дреиуоуп ҵыҧх, аныҳәамш азгәаҭара мышқәак шагыз зыҧсҭазара иалҵыз, Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра аветеран, Даур Лаврент- иҧа Латариа.

Аҭаацәара аҧҵара, ажәла реизырҳара, ахәышҭаара аиқәырхара, аҧсҭазаара ацҵара, ахарҭәаара уасхыр хадас иамоу аҧҳәызба лоуп. Аха, Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра ианалага зқәыҧшра аамҭа иҭагылаз аҧсуа ҭыҧҳацәа зыҧшрак ҟамҵакәан, ахаҵамҧҳәысра аарҧшны, рашьцәа инарывагылеит. Урҭ зны аибашьцәа рыхәрақәа ҿарҳәон, ихәрабҕьыцны, иҧсеиқәырхаҩны ирыцын, даҽазныхгьы, аҕьараҳәа абџьар шьҭыхны инагылон.

Сынтәа ҩажәи жәаба шықәса ҵуеит, зхаҭара иахьагьы аҵыхәтәанынӡа иҭҵаам, аибашьҩы гәымшәа, аҵарауаҩ-аҭоурыхҭҵааҩ, ауаҩы-легенда ҳәа изышьҭоу Мушьни Хәымса-иҧа Хәарҵкьиа дҭахеижьҭеи.

Аҧсны аҭоурых, уаанӡа, иахьа, уаҵәтәи аҧеиҧш зеиҧшрахо арҭ азҵаарақәа еснагь игәы иҵхон Мушьни Хәарҵкьиа. Дшыхәыҷӡаз иара Аҧсни аҧсуааи знысхьоу амҩа аҭҵаара напы алаикуеит, агәыбылра икуеит ижәлар рҭоурых.

Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра  еилгеижьҭеи сынтәа 29 шықәса ҵит. Изныкымкәа-иҩынтәымкәа аибашьра атема иадҳәалоу астатиақәа акьыҧхь ианылахьеит. Аиааира 29 шықәса ахыҵра ианамаданы сиҿцәажәеит Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьраан акырӡа аџьабаа збаз, Леон иорден занашьоу, аинрал-маиор, Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡеи, аџьеи, Арбџьар мчқәеи рветеранцәа рреспубликатә Хеилак аиҳабы ихаҭыҧуаҩ Закан Нанба.

Аҧсуаа ҳҟны аиашьа изкны аҩра маҷк иҧшӡамзаргьы, саҭашәҵап ҳәа сгәы иаанагом. Абар уажәшьҭа жәаҩа шықәса инареиҳауп, изаамҭанымкәа зыҧсҭазаара иалҵыз аибашьра аветеран Адгәыр (Ҷуки) Қарбеи-иҧа Торчуа изкны цәаҳәақәак рыҩра сгәы иҭаскуеижьҭеи. Аха, аиаша шәасҳәап, сазхиамызт. Адгәыри сареи аишьцәа гәакьақәа ирхылҵыз ҳауп.