Алықьса Камыгә-иҧа Џьениа диит 1930 ш. февраль 21 азы Гәдоуҭа араион Аҷандара ақыҭан (иԥсҭазаара далҵит– 1998 ш. ииун быжьба рзы).
СССР ашәҟәыҩҩцәа Реидгылеи Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгылеи дрылан. Аҷандаратәи абжьаратәи ашкол далгеит (1949), ашьҭахь - Қарҭтәи аҳәынҭқарратә университет афилологиатә факультет (1955).
1973-1975 шш. раан аҵара иҵон Москва, А. М. Горки ихьӡ зху Алитературатә институт ҩышықәсатәи Иреиҳау акурсқәа рҟны. Еиуеиԥшым ашықәсқәа раан аус иуан агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» акорреспондентс, аредакциа акультуреи абзазареи рыҟәша аиҳабыс (1955-1963), С. И. Ҷанба ихьӡ зху Аҧсуа ҳәынҭқарратә драматә театр алитературатә хәҭа аиҳабыс, ажурнал «Алашара» аҭакзыҧхықәу амаӡаныҟәгаҩс (1963 ш. инаркны), аредактор хадас (1975- 1978), ашәҟәҭыжьырҭа «Алашара» редактор хадас.
Ҳажәлар рмилаҭ-хақәиҭратә қәҧара (1977-1978) ашықәсқәа раан Қырҭтәыла амчрақәа Аҧсны имҩаҧыргоз ассимилиациатәи амилаҭеилыхратәи аполити­к­а иа­ҿагыланы ақәҧара дахьалахәыз (130-ҩык аҧсуа интеллигенциа рнапы зҵаҩыз «Аҧсуа шәҟәы» ҳәа зыхьӡхаз, КПСС Ацентр Комитет Амаӡаныҟәгаҩ хада Л. И. Брежнев уҳәа рыхьӡала ишьҭыз) азы ажурнал «Алашара» аредактор хадас даныҟаз имаҵура дамырхит.
А. Џьениа раҧхьатәи иажәабжьқәа кьыҧхьын агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» аҟны 1949 шықәсазы. Араҟа икьыҧхьуан иара убас аҧсуеи, аурыси, мраҭашәараевропатәи ашәҟәыҩҩцәа рырҿиамҭақәа ирызкыз астатиақәа. Раҧхьатәи ишәҟәы «Сышьха қыҭа» ҭыҵит 1960 шықәсазы. Ажурнал «Алашара» лассы-лассы зҩымҭақәа анырҵоз дреиуан, ароуп шамахамзар иҩымҭақәа зегьы раҧхьаӡа акьыҧхь иахьанылоз. Ашәҟәыҩҩы иаԥиҵаз ажәабжьқәа иреиуоуп: «Абжьаҟьала», «Асасааирҭа ду», «Уара узы, ажьи Гыд!», «Дшьацәхныслеит, аха…», «Ажьақәа зыцәшәо», «Аҩны аҧшәмаҧҳәыс даҭахуп» (алакә), «Ашьоура», «Аҵла баша игылан рымҳәааит», «Аҵх лашьца», «Аиқәырхара», «Аӡәгьы бзиа дсымбацызт, дызбарангьы сыҟам», «Аџьра амца ацроуп», «Ашьхыц», «Шьаҭажә дызусҭоу», «Аҭынчра рҽалакны ицәан ахәыҷқәа», «Мышкы ҧсҭазаарак еиҳауп», «Ахьаа змам, насыҧ имоуп», иара убас аповестқәа: «Аӡы аҧсра», «Ахацәа рашәа», «Агәнаҳа уаҵамлан, сашьа», ароманқәа: «Абна амаӡа», «Ацәаҟәа аабатәи аҧштәы», «Анмираҳ-ҩыџьа рынцәахәы», аочеркқәа: «Урҭ рыҧсадгьылахь ихынҳәит», «Амагнит», «Ашьхақәа ҿыхеит», «Ааҧын абжьы», «Зшьапқәа хту аӡӷаб хәыҷы», «Адгьыл амч», «Аҳамҭа ду», «Анаҧхара» уҳәа егьырҭгьы.
Аҧсшәахь еиҭеигеит аҳәаанырцәтәи, иара убас аурыс, абаза, аҟабарда, ачерқьес, ақырҭуа, ауаҧс уҳәа ашәҟәыҩҩцәа ражәабжьқәеи рповестқәеи жәпакы.
А. Џьениа амилаҭтә литература арҿиараҿы, адоуҳатә культура аизҳазыӷьараҿы илагала маҷым, иҩымҭақәа еснагь актуалра рыланы, иааӡаганы иҟазаауеит еиҵагыло аԥхьаҩцәа рабиԥарақәа рзы.
Еиуеиԥшым ашықәсқәа рзы иҭыжьыз А. Џьениа ишәҟәқәа иреиуоуп: «Сышьха қыҭа» (Аповести ажәабжьқәеи), «Ақалақь иаҵәа» (Ажәабжьқәа), «Ашәҭқәа шәымкәаҳан» (Аповести ажәабжьқәеи); «Абна амаӡа»)(Ароман), «Ацәаҟәа аабатәи аҧштәы» (Ароман), «Аӡы аҧсра» (Аповести ажәабжьқәеи), «Иалкаау» (Ароман. Аповестқәа. Ажәабжьқәа), «Агәнаҳа уаҵамлан, сашьа» (Аповести ажәабжьқәеи), «Анмираҳ-ҩыџьа рынцәахәы» (Ароман. 1986; аиҭаҭыжьра – 1990), «Аамҭа афырхацәа» (Адокументтә повестқәеи ажәабжьқәеи), «Иҩымҭақәа реизга» (5-томкны), аурысшәахь аиҭага: «Тайна леса» (Ароман).
Алықьса Камыгә-иԥа Џьениа анышә дамадоуп Аҟәатәи апантеон аҟны.

Аҳәаҩ
Ажәабжь

«Иахьатәиала аблеҭқәа зегьы ҭиуп», – абас анын акасса ахышә иадырҷаблаз ақьаад. – Ҳаи, сшьапқәа ԥҵәандаз, даҽа ԥыҭк иаасырццакыр, сахьӡаргьы ҟаларын, – аасгәахәын, еиқәыбааӡа исхаз схылԥа сган ианҟьауа, ԥыҭк саалеиҩеит.
Автостанциа ауада амшцәгьа иҩнанацалаз ауаа рыжәпара сналс-аалсуа, ашәахь сҿынасхеит, аха удәылҵуа иҟазма, ажәҩан аҟынгьы аӡымҩасқәа рхы ыҵыргазшәа, ақәа кыдхаҽаны алеира иаҿын.
Аҿывҳәа «Победак» архәара иаахаҵәин, аӡы еиҩырҽҽа астанциа иаадгылеит.
– Ҟоҳ, дабаҟаз, ианаџьалбеит, ари! – аасгәахәт амашьына иааҭыҵыз саныни­хәаԥш. Иаргьы иаразнак илаԥш сааҵашәеит.
– Шәабаҟоу, уара, шәарҭ ақалақьуаа?! – ибла ихаччауа снапы аасымихит уи.
Сҩыза Иауанеи сареи (уи Иауана ҳәа иаҳҳәалон) зымҩа ҳнагылан, ҳазхара ҳзеибамбо аицәажәара ҳналагеит.
– Акыр иаԥсоу сашьцәа, шәицхраа ауаҩыбжа, ауаҩы ҭынхада рыцҳа, – иҳәан, злабақәа зҽырхшьны иааҳадгылаз, ихылԥа еиқәыбааӡа, аҵәыҵәфҩы ахышәшәауа иааҳамҵеикит.
Сџьыба сынҭаԥшын иааҭызгаз қьаадԥарак аҳәаҩ ихылԥа ашҟа аҿынасырхеит.
– Иумҭан! – иҳәан, снапы еимлагәа иааникылт Иауана.
«Избахьоу ауаҩгәыԥшқа Иауана иакәӡами ари?» – сгәахәын, иџьашьаны снаизԥшит. Иауана иблақәа рыцәгьаны ҳҩыџьагьы дҳахәаԥшуан. Аҳәаҩ илабақәа иҽрыхшьны, ихылԥа шикыц икны дгылан.
– Уиҟәаҵ, џьушьҭ, – сҳәан сааччеит саргьы, Иауана дыхәмаршәа иҟаиҵаз џьышьа.
– Сара сакәым, аха уара уиҟәаҵ, – наҭаикын уи, аҳәаҩ изыскыз аԥарақәа аасымхны, сџьыба инҭеиџьгәеит.
Аҳәаҩ илабақәа неиҭарԥаны, иҵегьгьы дааигәаны дааҳҿагылеит. Иԥсы шеибакуаз удырратә, иԥышә хиаҵәақәа ҵысҵысуан, еилабааӡа ишәыз имаҭәақәа ирылубаауан ижәҩахыр ҭбаа дуи аџьажә адацқәа реиԥш еиларҵәины имахәарқәа ирықәырдаз ииаҵәжьышәқәеи.
– Ииашаҵәҟьаны иҟауҵану? – аҳәаҩ днаскьаӡан, Иауана иҽынидирӷәӷәалт.
– Ҳыҳ, усҭ, акаҷбеи; иумаз дара абарҭгьы, ига сымҳәеи, аламысда, – аҳәаҩ ихылԥа Иауана иԥышә инадигәалеит.
Иауана дԥышәырччауа аҳәаҩ ихылԥа ааимихын, иҭаԥсаз аԥарақәа иџьыба инҭеиԥсан, длаханы ахылԥагьы наихеиҵеит.
– Шәихәаԥш, ламыс змоу ауаа, шәи­хәаԥш, ауаҩыбжа, аччиа рыцҳа дышизныҟәауа!.. – ишилшауаз дыҩныхәаан, илаба рххауа Иауана длеизыҵҟьеит. Сара снарыбжьаххит. Ауаа зегьы ҳара ҳашҟа иаахьаԥшит.
– Ала аԥынҵа икылҟьаз, аԥсымцқьа, абжьахәаахәҭҩы... Аа, ижә, усҭ, ижә инхаз сшьа, аа... – аҳәаҩ аӷьыжәҳәа иблуз аԥхьа длахан аҳәынҵәрақәа лҿырддны, игәы хәымсысӡа ҳанкыдирԥшылеит. Ацхырааразы иааҳадԥалаз аҷкәынцәеи сареи уи иҟажара ҳҽазаҳкит, аха узмаҭәадаз, ҳажәҩақәа нҭарсны ҳандәықәиҵалак, ҳаишьҭаххы ажәлар рыжәпара ҳазцон.
– Соушәышьҭ, сыҽидсшьылоит!..
– Иашәа ушьапы еиҩҵәаны узбааит, нан, – лҳәеит зылаӷырӡқәа хаҟәҟәала зымҩа игылаз аҭакәажә.
– Абасеиԥш иҟоу аламысдақәа ҳаламзар, иҵегьы ҳаиӷьны ҳҟаларын, – иҳәеит уи лааигәа игылаз ашлагьы.
– Доушәыжь, доушәыжь, цқьа ҳаибадырқәом акәымзар, уи сара дсеисуам, – иҳәан, Иауана днаҳаха-ааҳахауа иҵҟьауаз ишҟа иҿааихеит.
– Соушәышьҭ! – иҳәан, аҳәаҩ ишьапхҵәа ыркаланы атахҳәа идәықәиҵеит. Ишнеиуаз, Иауана иуаҭәа аҟыгә аахнаргеит.
– Аа, сишьит! – аҳәаҩы зны ишьапхҵәа неимлагәа иааникылт, нас ашырҳәа иаауижьын, Иауана иармашьап днамҵасны ҵаҟантә хыхьынӡа инапы нахьишьт.
– Ихҵәоуп! Ҳа, ҳа, ҳа, ихҵәоуп! – аҳәаҩы зны ибжьы ныхҵаны дыччан, аха иаразнак иҽаанкыланы, гәыбӷан ихы иаҭауа, Иауана днаиҵаԥшит.
– Ихҵәаӡам! – аҭак ныҟаиҵеит Иауана, аԥышәырчча иҿықәҳәҳәы.
– Ишԥахҵәам! Аа, иахь­ы­н­ӡахҵәоу, сара сшьапы аиҳа ҩба еиҳаны, – аҳәаҩы адырҩагьх Иауана «иуаҭәа» ашәпара инапы нахьишьын, нас днас-насын, агәаҩ-агәаҩ аахиргеит.
– Ихҵәоуп!..
Убасҟаноуп саргьы иансгәалашәа сҩыза Иауана ишьапы шыхҵәаз. Ахьшьыцбеиԥш агәалашәарақәа насхагьежьын, саамҵарсны ашықәсқәа сыргәылԥраа уи арыцҳара ҳахьақәшәаз ақалақь ашҟа сыргеит.

* * *
– Аа, умыԥан, умыԥан, – снеихьынԥашалт аԥара зҽыназызкыз сҩыза. Иаргьы дахьхәызаап, иҽникыларц атрамваи амаа днахьынԥашеит, аха дамҵәраан ҿыцхаҵәҟьа дцеит. Аиашами, уи ашьҭахь иҟалаз шыҟалаз ҳәа акгьы сымбеит. Иауана дахькаҳаз санааи, дышьҭыхны амашьына дақәырҵахьан.
– Рыцҳа ҷкәын, атрамваи ишьапы иаӷрыст, – рҳәеит амашьына дақәҵаны иаагьежьыз. Сара зны сгьежьы-гьежьуа саақәхеит, нас амашьына сицҭаларц снарыдххылеит, аха уи шьыҵәрак алҩа нагәыҵырҟьаны илаҵҟьан, сҩыза даманы ицеит.
– Камо иулицаҟны иҟоу ахәшәтәырҭахь уца, уахьоуп ас амашәыр иақәшәауа ауаа ахьыргауа, – иҳәеит схы ахьызгарыз сзымдыруа сшықәхаз гәазҭаз аӡәы.
Абри ахәшәтәырҭаҟны саннеи, Иауана изырушаз изырухьан.
– Ишьапы шыхҵәоу иоумҳәааит, арԥыс, уи макьана издырӡауам! – дсабжьауан аҳақьым, ибласаркьақәа дырцәыҵԥшуа, Иауана дахьышьҭаз апалата ашә сыларгыланы.
– Иҳахь закәи, уара, Алхас! – иҳәеит Иауана ипалата ашә сшынхыҵҵәҟьаз.
– Иҳахьи, акгьы, ҳазлақәшәаз ала лыԥхала ҳаилгеит, – наиаҭаскит саргьы, аха сылаӷырӡқәа сыдраргамарц аԥсык аасыгхеит.
– Ҳаи, афы асааит, сшьапы ӷәӷәала ихәахәеит сгәахәуеит, алекциақәа срыгнархара иҟоуп, – игәы иалырсны дцәажәауан уи дахьышьҭаз.
Ашьҭахь Иауана ишьапы шицәыӡыз анбанӡарҵәахуаз, иаргьы еиликааит. Ахәшәтәырҭа данҭыҵ шықәсык аԥсшьара ирҭан, Аԥсныҟа дааит.
– Ҳагәнаҳа ззымгаша амашәыр, закәытә ҩыза бзиоузеи иаҳцәнарӡыз, – ҳҩызцәа ргәы иалырсны, лассы-лассы Иауана иӡбахә рҳәалон.
– Уи иагьа рыцҳара дрықәшәазаргьы, ихы аҵаирхауам, ара деиҭашҳалагылоу дыжәбахп, – ҳҳәауан иҵегьы дааигәаны дыздыруаз иҩызцәа.
– Шәшаҟәыҵра шәаргьы, – инаҳҿаԥауан даҽа џьоукых, – зыбжарак зцәыӡыз ауаҩ уаҳа ишьапы дықәгыланы даабараҳа...
Ишыжәдыруа еиԥш, астудентцәа реимак ус иаармарианы аҭыԥ ақәҵара уадаҩуп. Аха абраҟа ҳара ҳтәы иаиргеит Иауана. Шықәсык ааҵаанӡа, уи акы змыхьӡаз аӡәы иеиԥш аихамҩа авокзал аҟны адәыӷба дааҭыҵит.
Иалагеит Иауана истудент ԥсҭазаара. Астудент ԥсҭазаара ззумҳәара егьыҟам. Џьоукы рҟытбжьы мыргаӡакәа хәышықәса дуӡӡа иҳадтәалан, нас ҵаҟатәи ашә аартны ԥшьшьала индәылҵын, иахьааз ицеит. Аха ус акәым Иауана истуденттә ԥсҭазаара шихигаз... Уахьнеилак дуԥылауан Иауана. Ҳаргьы иаҳхашҭит Иауана ишьапы шыхҵәаз.
Иахьа дызҿузеи Иауана? Иахьатәи иԥсҭазаара иаҳагьы еилашуеит. Уи араион аҿтәи абжьаратә школқәа руакы директорс дамоуп. Аха уаҳа акы саҳәомызт, уажәы уи ашкол шаҟа еиҭасны иҟоу жәбазшәа шәыҟандаз!..

* * *
Сара сҭаршәны сызмаз агәалашәарақәа ирылҵәраа, зны-зынла ахҿеиԥш иааины слымҳа инҭасуан, Иауана ашьапхҵәа дыртәаны изеиҭеиҳәауаз ихҭысқәа.
– Алхас, Алхас, – Иауана сыжәҩахыр санкны сааирҵысит. Саргьы аҭҳарцәҳәа схәыцрақәа саарылҵны снаԥшызар: «Уахьцалак суцрыҵуам», – иҳәауазшәа, ашьапхҵәа идауаԥшь нап-џьаџьа дуқәа рыла Иауана ихыжәҩабжьқәа наҟ-ааҟ икны дгылан. Уи уажәраанӡа ирыцәгьаны ҳазцәиршәауаз иблақәагьы ихылашаауан.
Ҳахҩыкгьы ҳаиманы Иауана имашьына ҳанҭалеит. Ашьапхҵәа иблақәа ааихмырсыӷьӡакәа Иауана ишьапқәа иҟарҵоз дырзыԥшуан. Нас апедальқәа зырхәмаруаз Иауана ипротез инапы нахьишьын, ашырҳәа, иара ишьамхы илахыкны иҽыгәӡа иамаз ишьапхҵәагьы инапала иааишьшьит. Ихы ҩышьҭхны ҳҩыџьагьы лаԥшыла ҳааимидеит.
– Сашьцәа! Саргьы сшьапы хҵәаӡам, ихашәҵауоу, сшьапқәа еибгоуп.
– Иахьарнахыс дыҟамзааит ашьапхҵәа – аҳәаҩ, – дԥышәырччауа ҿааиҭит Иауана.
– Уи иҭыԥаҿы дҟалауеит ашьаҵаӡахҩы Иван, – нациҵеит агәырӷьара ҭынч иамыртәоз Иван.