1967 шықәсазы Москватәи аҳәынҭқарратә университет аиуристтә факультет дҭалеит. Иҵара аныхиркәша ашьҭахь Аҧсны еиуеиҧшым аусҳәарҭақәа рҟны ииурист-консультантс аус иуан. 1989 ш. азы Аҧсны Жәлар Рфорум "Аидгылара" ахантәаҩы ихаҭаҧуаҩыс дыҟан. Иҿаҧыц ҕәҕәан, 1992-1993 шықәсқәа рзы аибашьра ҟалаанӡа ақырҭуа-аҧсуа еицәажәарақәа активла дрылахәын. 1993 ш. инаркны адукатцәа Рреспубликабжьаратә коллегиа далан, аиуристтә консультациа №24 (Москва) деиҳабын.
1993 ш. инаркны 2000 ш. август 15 азынӡа ООН-и ОБСЕ-и ауаҩы изинқәа рзы Аҟәатәи рофис аҟны аус иуан.
Ҵәҩанк абыца шузахамҵо аиҧш, дҳәынҭқарратә усзуҩыз, дполитикыз иус ицназго, иажәа ицеиҩызшо адгылаҩцәа, аҩызцәа икәша-мыкәша ианыҟамла, уи лшәак аиуам, ихыбгалоит. Ҳгәалашәараҿы иаанхеит раҧхьатәи Ахьтәы Парламент ҳәа изышьҭаз аилатәарақәа шаҟа еибархханы, еиҿыхарала имҩаҧысуаз. Аҧсуа депутатцәа Аҧсны ахьчаразы, астатус ашьҭыхразы иқәдыргылоз азҵаарақәа ақырҭуа депутатцәа рхы рыхнахуан, аҳәаҭыхла иаҿагылон. Абри аҩыза «аҧсеилахамҭазы» Владислав Арӡынба ихы ирхон Зураб Ачба иахь. Иаргьы дҩагылон адауаҧшьеиҧш, хшыҩла, дырра ҳаракыла еибаркыз ицәажәара амакра гәаҕьыуацәан.
Зураб Ачба деицырдыруеит, ихьӡгьы кашәара ақәым иналукааша ауаажәларратә, аполитикатә усзуҩык иаҳасабала. Аҧсуа жәлар рмилаҭ-хақәиҭратә қәҧара аҧызацәа дыруаӡәкын, ауаажәларратә еиҿкаара "Аидгылара" аҧҵаҩцәа дрылагылан. Иара дреиуан аконгресс аҧҵаратә еизара ду, нас - Кавказ ажәларқәа Рконфедерациа аиҿкааҩцәа. Зураб Ачба Ахьтәы Парламент ҳәа изышьҭаз адепутатс дыҟан. Уи аусура ашықәсқәа (1991-1996 ш.ш.) раан Аҧсны Аҳәынҭқарра шьаҭас иаиуз, атәылазы илахьынҵаӡбагаз адокументқәа рыдкылан.
Зураб Ачба дзыхдырҟьаз уаҩы изымдыруа, 2000 шықәса август 15 азы, ишьҭахь ала иеихысны дыршьит. Аамҭа маҷымкәа имҩасхьеит, аха иахьауажәраанӡагьы ауаҩшьра ҟазҵаз ҧшааӡам, иахьырхәӡам.
Аҧсуа телехәаҧшра архив аҿы инхаз Зураб Ачба изку адокументтә фильм "Аҧсны аихсра" иахәаԥшхьоу ирбеит уи ихаҭара шыҳаракыз, ҵарадыррала дшеибыҭаз, ажәазы зџьыба иҭалоз шиакәмыз. Зураб Кьыҵа-иҧа илшон иарбан аудиториазаалак аҿаҧхьа игәаанагара аахтны, дымшәа-дмырҳа аҳәара. Аамҭақәа аҽакын – исыхьрызеи ҳәа дазхәыцуамызт, ихы иҭаз ижәлари иҧсадгьыли ракәын. Абра иааҳгоит уи иҳәамҭақәак:
"Ахақәиҭра – зегьы ирҭахуп, шәаргьы (ақырҭқәа) ишәдыруазароуп, аҧсуаагьы ирҭаху убри шакәу. Шәара иҳашәҳәоит, бзиа шәаҳбом ҳәа, бзиабарала шәаҳҿынҵәааны, шәшьапқәа еихданы ҳахәда шәықәтәеит, ҳахәцә ҵышәкаауеит", – иҳәеит уи, 1989 шықәсазы Қарҭ, акиноконцерттә зал аҿы данықәгылоз. Усҟантәи аамҭазы Қырҭтәыла агәаны абас ацәажәара гәаҕьыуацәан!
"Схатә ҧсҭазаара сызмырҽеит, ҭаацәара сымам, хшара дсымам. Зегьы иреиҳаны исымоу – Сыҧсадгьыл ауп. Аҧсны ауп", – иҳәон иара гәҭыҕьҕьала. Зураб Ачба, аибашьра ашьҭахь Аҧсны Аҳәынҭқарра Аконституциа аус адызулоз дреиуоуп. Абар, уи ииҳәаз: "Аизҳареи ашьақәгылареи агха-ҧхақәа шрыцугьы, ҳара ҳҳәынҭқарреи уи Аконституциеи Аҧсны жәлар риааира дуӡӡақәа ируакуп, еицакра, хәашьра зқәым малуп, ашәҭыкакаҷра иауасхыруп". Нас, даҽаџьара иҳәон: "Ишыҟазаалакгьы, агәра сызгом ҳаизҳараҿы иаҳҧырхагамхар, ҳара ҳхаҭа ухаҿы иузаамгауа бзамыҟәрак ааҳмырҧшыр, ҳаҧхьаҟа зегьы маншәаламхап ҳәа".
Зураб Ачба аҩызцәа-аҧызцәа рацәаҩны иман, ҳаҭыр еиқәырҵон, иаргьы дзыҧсаз рдыруан. Ауаажәларратә усзуҩ, аҵарауаҩ, аполитолог Наҭелла Акаба: "Зураб Ачба Асовет Еидгыла ареспубликақәа рахь дныҟәон, ауаа дырҧылон, Аҧсни уи мҩас изнылази ирызкны аиаша реиҳәон. Сгәы иаанагоит, аибашьра ианалага уи алҵшәа убла иабартә иааҧшит ҳәа, ҧасатәи Асовет Еидгыла аҟнытә иҳацхраарц ҳашҟа иааз рацәаҩхеит, ҳара иҳадгылеит. Абри инаваргыланы, аибашьра анцоз Москва еиуеиҧшым ателехәаҧшратә программақәа рҟны дықәгылон, аиаша реиҳәон. Ақырҭуа аоппонентцәа Аҧсны аганахьала ахыҭҳәаақәа рҳәара ианалагалак, Зураб Ачба урҭ цҟьа-шәҟьа иқәиҵон".
Аполитолог Далила Ҧилиа: "Дзыхдырҟьаз саназхәыцуа, схаҿы иааиуа уи мыцхәы дахьаартыз ауп. Иааиҧмырҟьаӡакәа шьоукы аҭел дырзасуан, хҭысқәак игәы ҧжәаны дрыхцәажәон, усҟан имҩаҧысуаз. Зны-зынла дацыҵҟьаны иҳәон: урҭ идсырбап, уи хызаҵәхаргьы ауеит. Аха, рыцҳарас иҟалаз, иара игәы азҩомызт иеихсып ҳәа. Ишьҭахь ала иеихсны дыршьит. Убри аныҟалаз аҽны инаркны исҳәон, уинахысгьы исҳәоит ари Аҧсны аихсра акәын ҳәа".
Аҵарауаҩ, аҭоурыхҩҩы Станислав Лакоба имӡакәа, гәыҩбарак аҵамҵакәа иҳәоит уи аполитика ҵаҵҕәыс измоу уаҩшьран ҳәа. "Даҧырхын ажәлар рыҧсҭазаараҿы аҭыҧ ҕәҕәа аанызкылоз. Аҿаҧыц, абжьаҟазара уҳәа зегьы дрылаҟан. Аҧсны дыҟамызт, дагьыҟам уи иеиҧш абз зҿаз, аҿаҧыц змаз. Уи зегьы ирқәашьым, ауаа рацәа рҿаҧхьа акы дамыҧхьо, акы дхымҧшыло хшыҩла, ҵакыла еибаркны ацәажәара илшон. Ари акыр иаҧхьахьаз, игәнызкылахьаз, аҵара ду змаз, иазыҟаҵаз ауаҩы иажәа акәын. Аӡырҩцәагьы, ирҭахы-ирҭахым, уи ргәы иамыхәарц залшомызт".
Ҳаамҭазтәи астудентцәа, аспециалистцәа қәыҧшцәа иара ихаанӡам, аха ибзиаҵәҟьаны ирдыруеит Аҧсны Аҳәынҭқарра Аконституциазы, Аҧсуа ҳәынҭқарра аргыларазы, азинхьчаратә усбарҭақәа уҳәа русуразы иибаз аџьабаа. Ҷыдала рҵакы рцәымӡӡац аҧсуа бызшәазы уи игәҭахәыцрақәа. Зураб иҧхьаӡон, аҧсуа бызшәа ҩныҩлароуп ҳәа анапхгаратә усҳәарҭақәа зегьы рҿы – актәи аихагыла инаркны аҵыхәтәантәи аҟынӡа.
Борис Қаџьиа
