Уи иалахәын ҳтәылаҟнытә Коршунов Павел инапхгарала, Аҟәатәи ахәыҷтәы-қәыԥштә спортшкол №1 аҟны зҽазыҟазҵо 7-ҩык аспортсменцәа қәыԥшцәа.
Урҭ рахьтә рықәреи рыкапантә ҩаӡарақәеи рҟны аԥхьахәтә ҭыԥқәа ааныркылеит: 2010-2011 ш.ш. рзы ииз арԥарцәа рыбжьара ҩ-хьтәы медалк зыҽрыԥсазтәыз Михаил Џьанба; 2013 ш. рзы ииз арԥарцәа реиндаҭларақәа рҟны аҩбатәи аҭыԥ ааникылеит – Давид Арӡынба, ахԥатәи – Глеб Волков. Аҭыԥҳацәа рҟны аџьаз даԥсахеит – Ирена Бебиа.
Аҳәеилышьра Аҧснытәи Афедерациа Ахада Нина Қапба лажәақәа рыла, рацәак зхымҵуа, ари аҽазыҟаҵаратә гәыҧ ахь иныҟәо зынӡа 19-ҩык роуп, реилазаараҿы арҧарцәа раасҭа аҭыҧҳацәа еиҳауп. Азыҟаҵарақәа мҩаҧысуеит мчыбжьык ахьтә хынтә–аҩаша, аҧшьаша, асабша, асааҭ 3 инаркны. Аиндаҭларақәа рҟны аҧхьахәтә ҭыҧқәа ҩба аанызкылаз Михаил, зынӡа хымз роуп иҵуа аҽазыҟаҵарақәа дрылагеижьҭеи. Аха, аамҭакьаҿла алҵшәа бзиақәа раарҧшра илшеит, уи иарҵабыргуеит аҧхьаҟа аихьӡара дуқәа шизыҧшу.
Ажәаҟны ишырҳәо еиҧш, афы ухьымӡартә аласра, ахы ацҭҟьареиҧш аиҿамсра, инапынҵаны агәҽанызаара ианаамҭоу… уҳәа ҳажәлар ианакәызаалак рхаҭашьа иашьагәыҭу ацәаҩақәа, ззы ихадароу ари аспорт хкы ҳтәылаҟны инарҭбааны аларҵәара амаӡам ҳаамҭазы.
Аха, ишдыру еиҧш, ашәышықәсақәа раахыс аҧсуа рҵеицәа рыҩнуҵаҟа згәамчи-зылшеи ирыбзоураны зеилҟьа-еилӷәыцәразы, зыжәлар ргәаҵаҿы ҧсра рықәымкәа, ргәы ахааназгьы иҭымҵәо иаанхаз рацәаҩӡоуп. Урҭ иреиуоуп ҵабыргны аепостә хаҿсахьақәа Абрыскьыли Нарҭ Сасрыҟәеи рыцнагаҩцәа: Ажьгьери-иҧа Қәычуқә, Баз-иҧа Сыкәын, Башныхә Хьыҭ, Аиқәыс-иҧа Ҷыҷ, Мҵәаҕәача Ҟаҭмас, Ҧшцәы Хәысреб, Мызцы Бакәыра, Инаҧҳа Кьагәа уҳәа шәҩыла.
Арҭ реиҧш иҟаз, аилҟьара ла­цәарӡаск ахызмырҵуаз аҵеира ахьеизҳауаз ажәлар, рынагӡ­ашьала ари аспорт хкы зынӡа иеиҧшымзаргьы, уи иашьашәалоу, акыр иазааигәоу амилаҭтә хәмаррақәа рыман ҳәарада. Иаҳҳәозар, «аҳәызба алаҵара (втыкание ножей с разбега в наклонное дерево), ихынааны игылоу аҵла мамзаргьы иарсу ашьаҟа, иазыҧҵәоу абжьаӡараҟнытә ауаҩы дыҩны дышнеиуа аҳәызба (аҟама) алаҵара, иналакшаны акәымкәа, иҕәҕәацаӡа уаҟа иаанхартә, иҩҩуеит Аҧсны аспорт аҿиара иазку иусумҭаҿы О. Ваханиа. Иара убас, еицырдыруа ажурналист Шь. Камкиа ишәҟәы «Абраскьыл инаиркны иахьанӡа» аҟны ҳаҧхьоит: «ижәытәӡоу ҳәаҭха хкуп–абыцаҵә. Уи аҳәа еиҧшуп аха ипоуп, анаӡара аҟама аҧынҵа иаҩызоуп. Ажәытәан ачынуаа ирыҟәнырҵон, уажәы аспорт еицлабрақәа рҟноуп рхы иахьадырхәо. Уи ала Европа, адунеи, аолимпиатә хәмаррақәа уҳәа ирызкны аиндаҭларақәа мҩаҧыргоит». Ус анакәха, аихатә быцаҵә аилаҵара иазку аспорт хкы зынӡаск ҳажәлар ирыцәтәымын ҳазҳәарым…
Ари аспорт хкы ҳтәылаҟны ина­рҭбааны аларҵәара амаӡам ҳаамҭазы. Аха, иаҳхысыз ашәышықәса, 60-90-тәи ашықәсқәа ирыбжьанакыз аамҭақәа рзы, Аԥсны азҿлымҳара ҵаула змаз аспорт хкқәа иреиуан уи. Раԥхьаӡа акәны, Аԥсны аҽазыҟаҵаратә ҟәша аартын 1961 ш. рзы, Зегьеидгылоутәи арҵара-ҽазыҟаҵаратә ҭыԥ хада «Ешыра» аҟны. Анаҩс, хара имгакәа, «аҳәеилышьра» разыҟаҵара иазкыз агәыԥқәа еиҿкаахеит ақалақьқәа Гәдоуҭа, Гагра, Аҟәа рхәыҷтәы-қәыԥштә спортшколқәа рҟынгьы.
Ҟазарыла ари аспорт хкы аҿарацәа адыԥхьало, аџьабаа рыдызбалоз азыҟаҵаҩцәа иреиуоуп: В.Григолиа, Р.Џьологәуа, З.Лолуа, Т.Какулиа – Гагра; И.Чантуриа– Гәдоуҭа; Е.Киут, В.Савостин, В.Толочко – Аҟәа. Урҭ рҟазареи рҭакԥхықәреи ирыбзоураны, ари аспорт хкы ала, аамҭакьаҿла еиҵааӡахеит имаҷҩымкәа ҳреспубликаҿы мацара акәымкәа, уи анҭыҵ, 90-тәи ашықәсқәа раан ихыбгалаз Асовет ҳәынҭқарреи аҳәаанырцәи зыҩаӡара ҳараку акыр жәларбжьаратәи аицлабрақәа рҟынгьы игәышьҭыхгоу ақәҿиарақәа аазырԥшуаз «аҳәеилышьыҩцәа». Урҭ иреиуоуп – Асовет Еидгыла еизгоу акомандазы иқәгылоз, 2000-2016 ш.ш. рзы Гагра араион Ахадара аҿари аспорти русқәа рзы ахеилак ахантәаҩыс аус зуаз Џьамал Анқәаб; «жәларбжьаратәи аҩаӡара аӡбаҩ», ҳәа иазхарҵахьаз Едуард Киут; Белорусиа зыԥсҭазаара мҩаԥысуаз, еицырдыруа аԥсуа поет, ашәҟәыҩҩы, аҳәеилышьразы аҧсуаа рахьтә раҧхьатәи «Асовет Еидгыла аспорт азҟаза», «Ареспублика Аԥсны Ҳаҭыр зқәу аспорт азҟаза» Иури Лакербаи; абраҟа маҷк инарҭбааны иӡбахә аҳәара ақәнагоуп ҳәа сыҧхьаӡоит, Иури Асҭамыр-иҧа иҷкәын, ари аспорт хкы азы акыр аихьӡарақәа аазырҧшхьоу Алхас Лакербаи.
Асвоет Еидгыла аспорт азҟаза «Ареспублика Аҧсны Ҳаҭыр зқәу аспорт азҟаза», «зҽаҧсазтәыз азыҟаҵаҩ» Алхас Лакербаи 1982-1989 шш. раан зыҟаҵаҩыс аус иуан Белорусиа ақалақьқәа Могилиови, Гроднеи аолимпиатә абиҧара реиҵааӡара ашколқәа рҟны.
1989 ш. инаркны диасит иабдуцәа рџьынџьахь - Гәдоуҭатәи ахәыҷтәы-қәыҧштә спортшкол ашҟа, «аҳәеильышьра» азыҟаҵаразы аспорттә мыругақәа маҷымкәа ихатә харџь ала иаахәаны.
Ҩышықәса ирылагӡаны уи рааӡара илшеит, анаҩс «аҳәеилышьразы» Асовет Еидгыла аспорт иазҟазацәахаз И. Кәыҵниеи О. Голански. 1995 шықәсазы днаҧхьан Бразилиаҟа. Адырҩашықәсаны уи атәыла дачемпионхеит. 2000ш. инаркны Бразилиатәи еизгоу акоманда азыҟаҵаҩыс дҟалеит, иара қәҿиаралатәи инапхгарала урҭ алахәхеит 2002 ш. Бырзентәыла -Афина ақалақь аҿы имҩаҧысуаз аолимпиада. 2003 ш. рзы иааӡамҭа Елора Парро, 17ш. зхыҵуа «аҳәаеилышьҩцәа» рыбжьара адунеи ачемпионат аҟны ар­аӡынтә аҧхьахә даҧсахеит. Уи Бразилиа мацара акәымкәа Аладатәи Америка зегьы аспорт аҭоурых аҿы, ари ахкы аҟны раҧхьатәи аҧхьахәгаҩын.
Анаҩс, Бразилиа, Сан-Паулу ақалақь аҟны иааиртит «Аҳәеил­ышьра Академиа». Уаҟа ауп лҽахьазыҟалҵо, Бразилиа фынтә иачемпионхахьоу, 2009ш. рзы 20 ш. рҟынӡа зхыҵуа ақәыҧшцәа рыбжьара Америка иачемпионхаз иҧҳа Каринагьы.
Аҳәеилышьра Аԥснытәи ашкол ааӡамҭацәа жәахаҩык рҽаԥсартәит «Асовет Еидгыла аспорт азҟаза» ҳәа ахьӡ аиура: Џь.Анқәаб, Е. Боговаиа, А.Карапетиан, Е.Киут, З.Лакоба, А.Лакербаи, И.Лакербаи, В.Савостин, В.Толочко, И.Чантуриа, О. Голански, В. Григолиа, И. Кәыҵниа.
Зыхьӡ нагоу «аҳәеилышьра» Аҧснытәи азҟазацәа ируаӡәку Заур Лакоба диижьҭеи сынтәа 85 ш. ҵуеит. Заур Евстафи-иҧа диит 1940 ш. рзы Украина, Славута ақалақь аҟны, аррамаҵзуҩы иҭаацәараҿы. Аџьынџьтәылатә еибашьра ду раҧхьатәи амшқәа раан аҿагылара ҕәҕәа аазырҧшыз, Евстафи Лакоба дызлахәыз аполк ахьтә иҭахаз рацәаҩхеит, урҭ дыруаӡәкын асовет ар афицар, Аҧсны аҵеигьы.
Заҧхьаҟа аспорт иазҟазахараны иҟаз, аамзы зхыҵуаз асаби, итәым милаҭыз иан длыманы, хаҧсыра баны, лыҧшқа иабдуцәа рџьынџьахь дааит. Хыҵакырҭак ҧшааны, Гагра ақалақь аҟны лхәыҷы заҵә иааӡара нап алыркит.
Заур Гагратәи аҩбатәи абжьаратә школ аҟны иҵарашықәсқәа раан дазҿлымҳахо далагеит аспорт, еиҳаракгьы «аҳәеилышьра». Деизҳацыҧхьаӡа уи ахкы ала иҽалаирхәуан Аҧсны имҩаҧысуаз аицлабрақәа, урҭ рҟны изныкымкәа аҧхьахәтә ҭыҧқәагьы ааникылахьан.
Белорусиатәи арратә округ аҟны аррмаҵзура анихигозгьы, бзиа иибоз аспорт хкы ала аҽазыҟаҵарақәа мҩаҧигалартә алшара иман. Ахы аус адулара ацәымаашьара, ҭакҧхықәра ҳаракыла иҽыззикуаз азнеира уҳәа ихаҭаратә цәаҩақәа ирыбзоурны, Асовет Еидгыла арбџьар мчқәа, арратә округқәа рыҩнуҵҟеи, урҭ рыбжьареи имҩаҧыргоз ачемпионатқәа рҟынгьы аихьӡарақәа аҷымкәа иааирҧшхьан. Еиҿамсреи уи иахылҿиаауаз иҟазареи азгәаҭаны 21 ш. анихыҵуаз 1961 ш. рзы ихҵан «аспорт азҟаза» ҳәа ахьӡ ҳаракы, дагьахыҧхьаӡалан «аҳәеилышьразы» Асовет Еидгыла акоманда азыҟаҵаҩцәа реилазаара. Арратә уалҧшьа анихига идырра иазирҳауан А. М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи арҵаҩратә институт аҿы «аҭоурых» азанааҭ ала. Анаҩс, аус иуан аҭоурыхи абаҩрҵәыреи рырҵаҩыс ишкол гәакьа (Гагратәи аҩбатәи) аҟны.
Зҧышәа ҵаулаз, здырра ҳаракыз Заур Лакоба 1969-1974 шш. раан, дзааӡаз Гагратәи ахәыҷтәы-қәыҧштә спортшкол адиректорсгьы аус иуан. Егьа аџьа ибазаргьы, уи ибзоуроу рацәоуп аспортшкол аматериал-техникатә шьаҭа арҕәҕәареи, аиҿкаара-мҩақәҵаратә усура арманшәалареи рзы. Хатә ҧхӡашала зхаҭара шьақәгылаз, зыҧсҭазаара зегьы еиҵагыло абиҧарақәа гәабзиаралеи дырралеи агәаҕь зыҕроу хаҭарақәаны реизҳара иазааҧсоз Заур Лакоба иҧсҭазаара далҵит 66 ш. дшырҭагылаз, 2006 ш. рзы.
1992-1993 ш.ш. Аԥсны жәлар Рџьы­нџьтәылатә еибашьра иалагаанӡа Аҟәатәи актәи ахәыҷтәы-қәыԥштә спортшкол аҟны, аҿар ари аспорт хкы иазыҟаиҵон Валери Толочко. Уи ашьҭахь аамҭа уадаҩқәа ирыхҟьаны ари аспорт хкы аҿиара ԥсыҽын, аха Ҳазшаз имч ала, аԥхьанатә ашьаҭа ахьҳаз, иара иахьахәышҭаараз аспортшкол аҟны еиҭахацыркуп уи арҿиара. Иагьаабарҭоуп, хыхьҟа зыӡбахә ҳәоу ари аспорт хкы ҳтәылаҿтәи азҟазацәа рымҩа иану «аҟата» шеизҳауа, урҭ иагьшрыҵамхо.
Ааи, адунеи уахәҭакзаарц азы абзазара иахьеи-уахеи иуԥнагало маҷ-маҷла, иманшәалахартә ахархәара уҽақәуршәалароуп, есааира унапахьы иааугалароуп. Убас аамҭақәак раԥхьа ихацыркыз «аҿыц» хырҳагаралатәи алҵшәақәа раашьҭра арҵабыргуеит ақәыԥшцәа – Михаил Џьанбеи уи иҩызцәеи риааира.
Мышьҭабзиала.
А.Амзацба