Сыжәлар срылагылазароуп

Аҵыхәтәантәи аамҭазы ҳаԥсадгьыл, ҳбызшәа, ҳаԥсуара ҳшырзыҟоу аума, хаҭала ҳажәлар реизыҟазаашьа аума, ирацәоуп агәҭынчымра узҭо.

Аха, хаҭала, «аԥсуа жәлар ҳаӡуам, Аԥсны ҳшашьагәыҭу ҳаанхоит» – ҳәа исымаз агәаанагара самеижьо аҽарӷәӷәеит, агәахәара дугьы снаҭеит аетнолог, аибашьра аветеран «Агәымшәараз амедали «Ахьӡ-Аԥша» аорден ахԥатәи аҩаӡареи занашьоу, иахьа Д.Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институти Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет аетнологиа аҟәшеи рҟны аус зуа Марина Барцыц-ԥҳаи сареи ҳаиҿцәажәара.
Ааигәа, зиубилеитә ныҳәа иаԥылаз, раԥхьа инаргыланы, гәыла-ԥсыла иаԥсуоу, зџьабааи зылшамҭақәеи зегь хыҵхырҭас, иааидкыланы шьагәыҭс, ҵаҵӷәыс, ирымоу аԥсуа жәлар милаҭк раҳасабала реиқәырхара ауп.
Аҵарауаҩ, аетнолог Марина Барцыц-ԥҳа лусура аганахьала акырынтә ҳлыднагалахьеит. Уи иарбан усзаалак, зҵааразаалак азы илыднагало мап ицәкра лцәаҩам. Илылшо аҟны лхы ихылбаауам. Ахӡыргара злалцәаҩам ала, аҭел ҳанылзас хаҭала, ҳлыҿцәажәарц шаҳҭахыз анеилылкаа «схы шԥасырҽхәои» ҳәа аҭак ҟалҵеит, лассгьы даҳзазаамгеит. Ҳаиҿцәажәара мап зацәылкуаз амзыз анеилаҳ́каа, ҳаргьы ҳхықәкы наҳагӡаанӡа ҳус ҳашьҭымҵит, ҳагьеиқәшәеит.
Ҳаиҿцәажәараан излеилаҳкааз ала, Марина Ростовтәи аҳәынҭқаррат́ә университет аҭоурыхтә факультет аҟны аҵара анылҵоз, раԥхьа археологиа дазҿлымҳан, анаҩс, аетнографиа ахь лхы лырхеит, еиҳа илзааигәаны илбеит. Уи лымкаала иазгәалҭеит лстуденттә шықәсқәа рзгьы Аԥсны имҩаԥысуаз ахҭысқәа шлаҩлмыжьуаз, лхы шрылалырхәуаз, аимадара шрыбжьаз аҵара зҵоз лҩызцә́еи, аԥсуа интеллигенциа рхаҭарнакцәеи лареи. Марина лажәақәа рыла, акрызҵазкуаз, аԥсуа жәлар рзы иразҟыӡбагаз аусмҩаԥгатәқәа реиҿкаара аан ааԥхьара лырҭон.

Аҵараҿы аԥышәара ахысразгьы Аԥсныҟа лаашьҭра разҟыс ишылзыҟалаз азгәаҭо, гәыблыла илгә́алалыршәон дызлахәыз Бамбора имҩаԥгаз археологиатә ԥшаарақәа.
«Раԥхьаӡа акәны араҟа ҳаибадырит аҭоурыхҭҵааҩ Руслан Гәажәбеи сареи, археолог, Аԥсны Афырхаҵа Мушьни Хәарцкиа дсеигәырӷьаны дысԥылеит. Аиҳабацәа Гьаргь Шамба, Алик Габелиа, Демур Бжьаниа уҳәа даара ибзианы срыдыркылеит. Уиижьҭеи акыр шықәсқәа шҵхьоугьы, хаҭала раԥхьаӡа акәны сызлахәыз археологиатә ԥшаарақәа сгәы иҭымҵәо аԥхарра аҵаны сгәалашәараҿы инхеит», – лҳәеит аетнолог.
Аԥсны Аҳәынҭқарра Раԥхьатәи Ахада Владислав Григори-иԥа Арӡынба Аԥсуаҭҵааратә институт аиҳабыс даныҟаз Марина Барцыц-ԥҳа адкыларҭаҟны маӡаныҟәгаҩс аус луан. Ишԥаҟалеи уаҟа аусура шәалагара ҳәа илаҳҭаз азҵаара аҭак ҟаҵо уи лажәа дналагеит:
–Адипломтә усумҭа аҩра санаҿыз аамҭазы, лассы-лассы Руслан Гәажәбеи сареи ҳаиқәшәалон, сидҵаалалон. Уи усҟан исымаз зҵаарақәак рҭак аҟаҵаразы иӡбахә сеиҳәеит, иагьсабжьеигеит Москвантәи лассы-лассы Аԥсуаҭҵааратә институт иаҭаалоз аҵарауаҩ ҿа, Кавказҭҵааҩ В.Г.Арӡынбеи сареи ҳаибадырырц. Уи акәхеит, Р.Гәажәба ибзоурала ҳаибадырит аԥхьаҟа Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахадас иҟалараны иҟаз, ҳаԥхьагылаҩ ду В.Г. Арӡынбеи сареи. Абасала, Аԥсуаҭҵааратә институт аиҳабыс дҟалаанӡагьы ҳаибадырыртә аҭагылазаашьа соухьан. Ростов аҵара салганы Аԥсныҟа санаа, раԥхьа Афонтәи амузеи аҟны аус зуан. Уи ашьҭахь, В.Г. Арӡынба Аԥсуаҭҵааратә институт данахагыла ашықәсан, адкыларҭа аҟны аусура салагеит, хазы аетнологиа аҟәшаҿы лаборантс. Абас ихацыркхеит В.Г.Арӡынба инапаҵаҟа сусура.
1992 ш. август алагамҭазы, Марина Москва аспирантура аҭаларазы аҵыхәтәантәи аԥышәара лҭиит Аетнологиа аинститут Кавказҭҵаара аҟәша аҟны. Аха аспирантураҿы лгәы ҭынчны аҵара лҵартә аҭагылазаашьа ҟамлеит, Аԥсны аибашьра ишалагаз ала ажәабжь бааԥс анлаҳа нахыс. Аԥсныҟа, лҭаацәа рахь, лыԥсадгьыли лыжәлари рахь лгәы лыхо далагеит. Ҳаиҿцәажәараан излазгәалҭаз ала, аинститут аҟны аус зуаз арҵаҩцәа аӡәырҩы илабжьыргон: «Уажә́оуп аԥышәарақәа ҭины банҭала, бабацои, аҵара бҵар, уи ала быжәлари быԥсадгьыли брыхәоит, баагыл». Сыжәлари сыԥсадгьыли аныҟамла – саргьы сҟалаӡом. Сыжәлар рыгәҭаны сыҟазароуп», – ҳәа аҭак рылҭеит. Лажәақәа рҵакы еилызкааз Кавказҭҵаара знапы алакыз аҵарауаа лықәныҳәаны доурышьҭит.
Ҳәарада, усҟан Урыстәылеи Аԥсни еимаздоз аҳәаа аркын, Аԥсныҟа аара уадаҩын. Аха аҵарауаҩ, абызшәадырҩы Емма Кьыл-ԥҳа лыбзоурала, В.Г.Арӡынба иахь аиҿцәажәаразы верталиотла Гәдоуҭаҟа иаауаз Урыстәылатәи аделегациа ахаҭарнакцәа Марина лыҽрымаданы дрыцны даартә аҭагылазаашьа лоуит.