Едем ацәа аус адулашьа акы дҭалан имҵаӡеит, ихала иҭиҵаауан, Аԥсны ақыҭақәа дрылалан ажәытә уаа дрыҿцәажәон, еиликаауан ари аус ишаҿыз анкьа аԥсуаа, аха ус еиԥш здыруаны иҟаз маҷҩын.
«Ацәа саныхәыҷыз инаркны бзиа избон, аха акы алысхуа ҳәа сыҟамызт. Кәтол, Қьарақьан аҳаблаҿы ҳанхон. Сабду аҽқәа ныҟәигон. Аҩны данааилак аҽы иақәыз акәадыр ақәхны икнаиҳауан, аҽы иалҵыз аԥхӡы алабарцаз. Акәадыр злахҟьаз ацәа афҩы бзиа избон даара», - иҳәоит Едем.
Иара аибашьра ашьҭахь ауп ацәа аус адулара даналага. Иҳә­атәуп, Едем иабду, Миха Бебиа, ацәа дшазҟазаз. Едем иан лажәабжьқәа рыла еилкааны иман уи аус иадҳәалаз маӡақәак ртәы.
«Сабду ацәа ҟаҵаны Ҭырқәтәыла ӷбала игон. Уажәы ацәаҟаҵараҿы Ҭырқәтәыла атәылақәа рахьынтә аԥхьа игылазар, усҟан араантә акәын ишыргоз. Сабду изгылан аиаҳәақәа. Убра аџь ацәа иӡааиҵон. Аха уаанӡа, акьыр иӡааҵаны ихәылихуан. Нас излаҭысҵааз ала, Мысра, Бырзентәыла, ус акәын ажәытәан ацәа аус шадырулоз. Урҭ шьҭаҵаны ацәа иақәгыланы аӡы алырхуан. Сабду ачалтқәа шышны иман. Нас ирхханы, ицәҵаны ирбон», - еиҭеиҳәоит Едем.
Иара ихатә ԥышәала аус ина­пахьы иааигеит. Ҳәарада, уи ус имариамхеит. Ирацәан агхақәа, аха урҭ еиҭа ирҽеины, иҭҵааны алҵшәахьы икылигон. Едем ацәа аус адулара даналагоз Ажәытә ҳаблаҿы дынхон. Гәымсҭа азааигәара имаз адгьыл аҿы дааны аус иуан. Раԥхьа аус здиулаз акамбашь ацәа акәхеит.

«Аџьармыкьаҿы снеин акамбашь ацәа сзааргартә иҟасҵеит. Ацәа згеит амшын ахь ахәы шақәыз. Уа исрыцқьеит, исыӡәӡәеит. Ианба, иԥысҟеит, сымч ақәхаӡомызт ишдууз артатара. Уи ашьҭахь ихәылысхит ҳәызбала иӷьӷьаны. Акамбашь иақәу ахәы маҷуп азы иуӷьӷьар алшоит. Акьырӡ акәымкәа, абжьеи иӡааҵан сазыԥшын. Ҩымчыбжь рышьҭахь артатара салагеит. Зегь реиҳа ицәгьахазгьы уи акәхеит. Саналга - исгәаԥхеит», - еиҭеиҳәеит уи раԥхьатәи иԥышәа атәы.
Абасала, ацәа асахҭан аҟынӡа инеирцаз, зны арахә ацәа ахыхтәуп. Иара уигьы шыҟаҵатәу удыруазароуп, аҳәызба иарганы ҟалашьа амам. Нас ирыӡәӡәоит иб­зианы. Уи ашьҭахь абжьеи, мамзаргьы акьыр иӡааҵаны идырҵәуеит. Иаҳҳәап, амшә ацәа акәзар, акьыр иӡааҵатәуп. Аха, уи ашьҭахь ибзианы иӡәӡәатәуп. Анаҩс ацәа ахәы ақәырхуеит, ашьҭахь аԥша алышәшәартә еиԥш арҩаразы икнарҳауеит. Аха зынӡагьы иурҩар ҟалаӡом, маҷк аӡы алазароуп, артатара иаҳа иманшәалахарцаз.
Едем ацәа иртатоит напыла. Уи амч аҭахуп, аамҭа рацәагьы агоит. Амаҟақәа злихран иҟоу ацәа, аҵыхәаҿы агьыра адҿаҳәаланы иргьежьуеит, аха уи ашьҭахьгьы акыраамҭа напыла аус адулатәуп. Ажәытәан ацәа дыртатарцаз, ианыцәаӷәоз, ацәмааи ауӷәи рыбжьара ацәа бжьданы иҟарҵон. Ицәаӷәонаҵы, иара еиҵыҵуан, итатахон. Едем иабдугьы ус ҟаиҵалон. Аҟаза ацәақәа зегьы рҷыдарақәа ртәы идыруеит, рхымҩаԥгашьагьы еилкааны имоуп.
«Акамбашь ацәа ажәпара амоуп, аус адулара иаҳа имариоуп, еиҳа еилыҵуеит. Исзааргон ашьабысҭа ацәақәа. Урҭ иаҳа ицәгьоуп рыҟаҵара. Иҵаӷоуп, ацәа артатара уалагаанӡа ақьаад еиԥш иҟоуп. Ажәытәан убри аҿы иҩуан, апергамент ҳәа иашьҭан. Ашьабысҭа, абгақәа, алақәа рцәа иалхны ашәҟәқәа ҟарҵон. Урҭ иануртаталак, уаҳа рҽырыԥсахӡом, аӡы иӡаауҵаргьы. Аха ус еиԥш иҟаларцаз, ацәа уаанӡа инагатәуп, мамзар ишкьакьоу иаанхоит. Амаҭәа анырыӡәӡәо еиԥш, иртатауа сахысуеит», - еиҭеиҳәоит Едем.
Иара ацәа аган дахәаԥшны еиликаауеит, ианымазеиу. Ишкәакәахаанӡа иуртаталароуп. Ибзианы иҟамҵакәа иаанужьыр, аган еиқәаҵәахоит.

«Напыла иурҵәиуа ацәа гразаҵәык амоуп – ацә­аакыра бзиа иабаӡом. Аԥхын анҵәамҭазы ацә­аакыра рацәоуп азы, иаразнак ишьҭнахыр алшоит. Ацәа аҟаҵаразы зегь реиҳа еиӷьу аамҭоуп аӡын, иҟоу ацәаакыра аԥхынтәи иеиԥшӡам. Арҩара ианыкнасҳалакгьы, ирлас иҩаӡом аԥхын еиԥш. Артатараҿгьы уарццакӡом. Аԥхын ацәа аԥакәа алҵуеит. Икнаҳазароуп. Напыла ирҵәу ацәа аԥсы ахами, ацәаакыра акуеит иаразнак», - иҳәоит Едем.
Ҽнакала ацәа ишахәҭоу ртаташьа амам аҟынтә, иара данааҭгылалак, аилаҳәара иҭаиҵоит аус здиулоз. Аха, уаҟагьы мыцхәы иҭахар ҟалаӡом. Аӡын мызкы ус иҟазаргьы иачҳауеит, аԥхын - мап. Ари иԥышәа инарбеит, инарҵеит.
«Схаҿы иааиз иаразнак иҟасымҵар, исхашҭуеит. Амшә ацәа ахәылхра даара исцәыцәгьан, ахәы жәпаны иақәуп. Акьырӡ иӡааҵаны исыман, аха уигьы иафар ҟалоит азы, снеины сахәаԥшуан, еиласырҩынтуан. Мчыбжьык еиҳаны иӡаан. Нас иӡаахны ахәы зегьы напыла иақәысхуан. Аха џьара-џьара иахьақәымҵуаз ыҟан, нас еиҭа иӡаасҵон. Нас еиҭа иӡаахны иӡәӡәаны еиҭа иӡаасҵон, убыс саҿын. Амшә ацәа аҟаҵара зегь реиҳа ицәгьоуп, избанзар ашша рацәаны иақәуп. Убри ашша зегьы алхтәуп. Уи иара атәы алхны, абжьеи иӡааҵаны, ирҵәны, нас ахәша ҷыдақәа ахьшьны иаансыжьуеит. Ари аҵыхәтәантәи усуроуп ацәазы. Ацәа ахәша даара бзиа иабоит», - еиҭеиҳәоит Едем.
Иара ацәақәа рҷыдара атәы дааҟәымҵӡакәа еиҭаиҳәалар илшоит. Абар еиҭа фактқәак.
«Акамбашь ацәа егьырҭ ацәақәа рахьынтә зегь реиҳа ишкәакәоуп. Иаҳҳәап, аҟамчаҿы ухы иаурхәозар, ацәа зынӡагьы иртататәӡам. Ашәырақәа ҟауҵозар, усҟан уи иаҳа аус адулатәуп. Насгьы ахәы џьара иаанхар, ақьаад џьаџьала иамхтәп. Нас хәшала ирыцқьатәуп. Аҟамчы бааӡаргьы иахьчоит азы. Ацәа амца ааигәара иурбар ҟалаӡом. Ахала ибароуп, мамзар ишьшьоит. Ацәа анкьакьоу иааурҵәир иԥҽуеит. Иануртатахалак шьҭа акгьы ахьӡом», - иҳәоит Едем.
Аҟаза уажәы ацәа усҟак аус адиулаӡом, имч ақәхаӡом аҟ­ынтә, аха имоуп аҭаҵәахқәа, инапкымҭақәа рҿы ихы иаирхәо. Едем аҟамчқәа, аҟамақәа, аԥсуа маҟақәа, акәадырқәа уҳәа инапала иҟаиҵоит. Иара иаҳирбеит ҩажәашықәса раԥхьа инапала иҟаиҵаз аҟамеи уи аҭреи. Едем ашьхахь данцо иниҟәигоит.
«Ацәа зеиԥшроу еиԥш иара иалухышагьы амаҭәар ианаалозароуп. Акамбашь атәы цоит амаҟақәа рахь, ашьабсҭа атәы аҟамчқәа рзы иԥшӡахоит. Убас доусы ирнаало ҳәа иҟоуп. Напыла иҟаҵоу ацәа амаҭәар ианаҭо аԥшӡара азауад ацәа ианаҭаӡом», - иҳәоит аҟаза.
Иара иусумҭақәа зегьы ахы инаркны аҵыхәанӡа напылаҟаҵароуп. Ацәаҟаҵара уи уск, аха амаҭәар алухырцаз, еибыҭатәуп, иӡахтәуп. Едем аҟамчы аԥашьа еиликаарцаз, ажәытәтәи еимыхны дахәаԥшуан. Уи ҩаԥхьа аибыҭара акыр даргәаҟит, аха ииулак иҟаиҵеит. Аҳәызбақәа рыҭрақәа ракәзар, уамашәа ирԥшӡоит. «Иԥоуп, иҩычоуп ааҷала, уи уадхалоит, аџьабаа ду адубалоит, аха акырӡа аҵанакуеит», - иҳәоит Едем.
Иара ааҷа аҟаҵашьаҿы ихатә ԥышәа имоуп. Ажәытәан абырҵкал икылхны ахәы ақәырхуазҭгьы, Едем аџьма цәа ирҵәуеит. Нас ииҭаху ашәагазага аҭаны иԥиҟоит. Уи ашьҭахь акамбашь ацәа аӡаӡ ала икылҵәаны ааҷа убра икылихуеит.
Аҟамақәа, аԥсуа ҳәызбақәа ҟазҵо ажьицәа Аԥсны гәыԥҩык ыҟазар, ацәаҟаҵара аӡәгьы иҽазимкыц. Уи ҩныҵҟала иааиуазароуп, бзиа иубароуп, унадҳаланы иуҵо ак акәӡам, иҳәоит Едем. Иҟан агәаҳәара змаз, аха иацу атәы зегьы анеилыркаалак, иазхьаԥшӡом.

Альбина Жьиба