Уаанӡа знык иадамзаргьы иҧсадгьыл имбацызт, аха иеиҳабацәа рҟынтә шьахәла иаҳахьан Аҧсны аӡбахә, есааира игәыблрагьы иацлон.
Ефқан Цыба диит 1969 ш. август 14 рзы Џьгьарда-Ҕәада ақыҭан. Хәышықәса ашкол аҟны данаҧхьа иҭаацәа Адаҧазар ақалақь ахь диаргоит. Ашкол аҟны иҵара анхиркәша аррамаҵура дахысуан. Иуалҧшьа ихганы даныхынҳә рацәак мҵыцкәа ауп Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра (1992-1993) ишалагаз. Ефқан данхәыҷыз инаркны деилҟьан, баҩ ҷыдак илоуп уҳәартә дыҟан. Даныҩеидас ақыҭан акәзааит, ақалақь аҟны акәзааит, иқәлацәа изларҳәо ала, аҧсуа бызшәа рацәак иахьизымдыруаз иазҳәоу (Ефқан иан – адыгақәа дреиуоуп), ҳхатәы бызшәа ҳҵароуп, иаҳхаҳмыршҭроуп ҳәа дрылабжьон. Оумашәа бзиа ибон аҧсуаа, адыгақәа, Кавказаа рыкәашарақәа, ибзиангьы дкәашон. Ҳакәашарақәа аадыруазароуп иҳәон еснагь. Аиҩызцәа, аиқәлацәа ахьааиқәшәалоз ласы-лассы еиҭеиҳәон ҩ-ажәак: «Ҳаҧсадгьыл ҳацәымӡроуп!». Абри зегьы машәырны иҟамлаӡеит. Ефқан иҭоурыхтә ҧсадгьыл игәы азыбылуан.
1991 ш. Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет аҭаларазы Ҭырқәтәылантә иааз агәыҧ дрыцзар иҭахын. Усҟан азы ианалымҵ игәнигон. Дахьыҟазаалакгьы Аҧсны даламцәажәакәа ҟаломызт. Аҧсадгьыл абара дазхьуан. «Аҧсадгьыл даҿыгәҳәаауа бзиа избоз ауаҩы, уи ашәарҭа ианҭагыла, ианыхьчатәха аанҿасшьа имамызт, дзымцар дышхәыцуаз мацара игәы ҧжәаны дыҧсыргьы ауан», - игәалаиршәон иҩыза гәакьа Оқан Кәыџба.
1992 ш. август 14 ауха Адаҧазартәи акультуратә дернеқь аҟны ажәлар еизеит. Аҿар рыгәҭа дгылан Ефқан. Урҭ рахьтә Ефқан дназлаз гәыҧҩык ауыхаҵәҟьа ирӡбит Аҧсныҟа ацара ахәҭоуп ҳәа. Мчыбжьык аамҭа рыцәцазаргьы шәҟәыла рҽеиқәдыршәеит.
Август 25 рзы Ҭырқәтәылантә Аҧсны, Гәдоуҭа ақалақь аҟны инеит раҧхьатәи агәыҧ иалаз. Аамҭала Гәдоуҭа иҟан, абџьар ахьрымамыз аҟнытә, ахырҕәҕәарҭахь ирышьҭуамызт. Мчыбжьык ааҵуаны фҩык аиҩызцәа еицны хатәгәаҧхарала Ешыратәи ахырҕәҕәарҭахь ицазаргьы, ҩаҧхьа Гәдоуҭаҟа ихынҳәит. Абџьар змамыз уа иаангылар ҟаломызт.
Октиабр алагамҭаз Гагратәи ажәылара иалахәын Ефқан дызлаз абаталион. Октиабр 6 рзы ахы иақәиҭтәын Гагра ақалақь мацара акәымкәа Урыстәылеи Аҧсни рҳәаа -- Ҧсоу аӡиас аҟынӡа. «Аҧсуаа рус шьҭа абжаранӡа инеит» иҳәозаарын Ефқан усҟан иҩызцәа ихы нарықәкны.
Аҧсадгьыл ахақәиҭтәразы ақәҧараҿы Аҧсны мраҭашәаратәи аҳәаа ахы иахьақәиҭхаз қәҿиара дуун.
Гагра ахақәиҭтәра ашьҭахь Аҧсадгьыл ахьчаҩцәа маҷк рыҧсы еиҭаркуан, ҿыцны амчқәа еизактәын. Абри аамҭазы Ефқан иҩызцәа руаӡәк Али Ашәбеи иареи Ҭырқәтәыла инабжьысны иаар рҭаххеит. Ефқан Аҧсныҟа амҩа данықәлоз иашьеиҳаб Ҳақан ида аӡәгьы иеимҳәазаарын, иҭаацәа днарылаҧшырц иӡбеит.
Аҩынтәраан, ҩаҧхьа Аҧсныҟа дандәықәлоз аҩнаҭаҿы аӡәгьы иамеимкит. Дымцар шимуаз рдыруан. Ефқани Алии еицны Аҧсныҟа ианыхынҳә арбџьар мчқәа Шроматәи (Гәыматәи) ажәылара аиҿкааразы аҽазыҟаҵарақәа мҩаҧыргон. Аиҩызцәа злаз рбаталионгьы ажәылара иалахәхараны иҟан.
Ефқан ишиҟазшьаз еиҧш, гәымшәарала ажәыларахь дцеит. Аратәи аҭыҧқәа – шьхароуп , ҟәаҧа-ҿаҧароуп. Аҧсадгьыл ахьчаҩцәа наскьон раҧхьаҟа. Ақыҭа акраҵанакуан аҧсуаа рзы еиҧш, ақәылаҩцәа рзгьы. Уи знапаҿы иҟалоз дызхылаҧшуаз аҭыҧқәа рацәахон. Агәыҧқәа хҧа х-хырхарҭак рыла инаскьон. Аидыслара ҕәҕәа ҟалеит. Ҳаҧсадгьыл ахьчаҩцәа рахьтә имаҷымкәа ирхәит, иҭахазгьы ҟалеит. Аҕа ҕәҕәала дрылахысуан.
Амш – шьыбжьышьҭахьын. Ахысрақәа еихсыҕьуамызт. Еимгеимцарак азы ахысрақәа ааиқәтәеит. Убри иалагӡаны Ефқан дахьтәаз иҭыҧ ҧсахны еиҳа иахьыҧхьакырҭаз днаскьарц иҭаххеит. Иҩызцәа ишырҳәо ала, ҩаҧхьа ахқәа еишьҭаланы рҿаархеит, аҵлақәа рымахәқәа хыжәжәо. Ефқан аҽыҧхьакра дахьымӡакәа иааигәа ҵлак иаахаз аҧҽыха ишьҭахьала ибҕа иақәшәеит. Уи аҭыҧ ахь анеира шыцәгьазгьы иҩызцәа неихаххит. Амедеҳәшьа Биргиуль Чуа лакәзаргьы лыхәшәқәа лыманы Ефқан иҟынӡа днаӡеит. Иаразнак даашьҭыхны рҿынархеит аҷкәынцәа, Гәдоуҭатәи ахәшәтәырҭахь днаргеит рацәак мырҵыкәа Ефқан Цыба иоуз ахәра ҕәҕәа иахҟьаны ноиабр 3 рзы ахәшәтәырҭаҿы иҧсҭазаара далҵит.
Аҧсны анапхгара Ефқан иан дзыҳәаз лажәа ҩбарымтәит. Адҵа иҟарҵаз ала, Аҧснынтә Адаҧазар инаргеит дызҭаз аҭоубыҭ. Егьырҭ ақалақьқәа рҟынтәгьы ауаа маҷҩымкәа инеит Аҧсадгьыл ахьчаҩ аҵыхәтәантәи имҩа данықәырҵоз аҽны. Анышә дамардон иабацәа рқыҭан – Џьгьарда-Ҕәада. Аҧсны Аҳәынҭқарра Абираҟ зқәыршәыз аҭоубыҭ аҿаҧхьа еиҿкааз алахьеиқәҵаратә митинг аҟны афырхаҵа ихәҭаз ажәақәа рҳәеит. Ражәа иалан Аҧсадгьыл зхы ақәызҵаз ҧсра шиқәым.
Ефқан Цыба данҭаха ашьҭахь ианашьоуп «Агәымшәаразы» амедал.
В. Ажәанба
