Аибашьраҿ аџьаба рацәаны избаз, зныкымкәа ахәра ҕәҕәа зауз Лакәыт Зарандиа  Рудик Адлеиба иеибашьратә мҩа даҳзалацәажәарц аниаҳҳәа, даараӡа ицәыуадаҩхеит. «Ддауаҧшьын, иоура ҩ-метрак инаӡон, агәшәара захьӡыз издыруамызт. Иара хаҭала рацәак дсыздыруамызт, аха иҭаацәа бзианы издыруан. Ауаа разқәа, ауаа нагақәа. Иаб Алиошьа Адлеиба ауаҩы хазына, даараӡа иҭаацәа еиқәшәан. Уажәшьҭа уахашаанӡа убри аҷкәын сизхәыцлоит, сгәалашәарақәа бырҿыцт», – иҳәоит Аҧсны Афырхаҵа.

Рудик Алиошьа-иҧа Адлеиба диит 1959 шықәса хәажәкыра 16 рзы, Тҟәарчал ақалақь аҟны. Далгеит Тҟәарчалтәи 5-тәи абжьаратә аҧсуа школ. Арра маҵура ихигон Мурманск ақалақь аҟны. Афицер ичын иманы дгьежьит. Дҭаацәаран, ҩыџьа ахшара рааӡон иҧшәмаҧҳәыс Асида Акабеи иареи.

Аҩызараҿ узықәгәыҕуаз, аҭынхараҿы ирылукаауз, иҧшреи- исахьеи, иоуреи, иҭбаареи инарываргыланы агәымшәара злаз ари арҧыс иҭахыра реиҧш, дыздыруаз  зегьы иахьа уажәраанӡагьы ргәы дҭынҵәом.

Аҭынч ҧсҭазаараҿы зыуаҩышьа ухнахуаз Рудик, аибашьра ианалага иааҧшит уи илаз агәаҕьреи агәымшәареи. Заҵа иҽҧхьакны џьара даанымкыларыз, сахьаҭаху сыҟами ҳәа иҩызцәа днарывагылеит.

Аибашьра раҧхьатәи амшқәа рзы Рудик напы аиркуеит Тҟәарчал  Афымца-механиктә ҟазарҭа хада аҟны артҟәацгақәа рыҟаҵара. Иара уаанӡагьы уаҟа аус иуан машьынарныҟәцаҩыс. Усҟантәи аамҭазы ҧилҭа шәақьда бџьар змамыз ҳаибашьцәа рзы артҟәацгақәа даара акыр ихәарҭан.

Рудик уа дыҟан афымцалашара ыҟанаҵы. Нас, алашара аныҟамла нахыс, артҟәацгақәа рыҟаҵара залыршахомызт. Убри инаркны диасуеит Сурам Адлеиба командирс дызмаз агәыҧ «Еслам» ашҟа. Агәыҧ «Еслам» алан абаталион «Сова». Абаталион «Сова» еиднакылон авзводқәа фба. Рудик дызлаз актәи авзвод акәын. Уи еиднакылон жәаҩык-жәаҩаҩык аибашьцәа. Урҭ ргәыҧ жәыларатә гәыҧын. Мрагыларатәи афронт аҟны иарбан хырхарҭазаалакгьы ажәылара ахьцоз дара алахәын, инагӡатәыз адҵақәа нарыгӡон.

Агәыҧ «Еслам» иалаз, иашьарала еизааигәамыз, аха аишьцәа гәакьақәа реиҧш еибабоз, ихәыҷаахыс еицзызҳаз Рудик иҩыза, иашьа Заур (Зурик) Адлеиба ҳаниҿцәажәоз Рудик иӡбахә анцәырига, ибжьы аҽеиҭанакит, илаҕырӡқәа нхаҟәҟәалеит. «Рудик сара дсашьан, ҳаибааӡахьан. Адунеи аҟны ауаҩ иаша ҳәа аӡәыр дыҟазар, иара иакәын. Имшәоз агәы изҭан, адауы рымҳәои аҧсуаа, ҭеиҭҧшла убас дыҟан. Убри аан ашьац даҕрагыломызт. Рабиҧара акәзар, иара имацара иакәым, рышьҭраҿы зегьы уаа ламысқәоуп, ргәы-рыҧсы цқьоуп», – иҳәоит аибашьҩы иашьа дигәаларшәо.

Рудик Адлеиба дызлахәыз агәыҧ иалаз жәафҩык февраль мзазы ажәылара ианцоз Зурик аҽны дақәымшәеит. Иара иажәақәа рыла, ҩымшҟа акомандир димҵны ихатә усқәак рзы аҩны дыҟан. Насгьы дара рҽазыҟарҵон даҽа жәыларак. Ари аҽны ажәылара шыҟалоз издырӡомызт. Агәыҧ зегьы знык еиццаӡомызт. Знык ицон хәҩык, даҽазны жәаҩык, адҵа шроуаз еиҧш…

Дара рыштаб ахьыҟаз Ҷлоу акәын. Зурик аштаб аҟны даннеи аӡәгьы диқәымшәеит. Ркомандир Александр Жук уа дыҟан. Аҷкәынцәа зегьы абаҟоу ҳәа даниазҵаа, Маркәыла иҟоуп, уажәы уахь сцоит, иаазгоит иҳәеит. Аибашьҩы иажәақәа рыла, аҭагылазаашьа аҽаҧсахит, Рудик Адлеиба дызлаз агәыҧ аибашьцәа жәылара идәықәлеит. Маркәыла, «Совхоз» ҳәа иахьашьҭаз аҭыҧ аҕа  инапахьы иааганы дтәан. Уантәи ҳархәҭақәа ааха ҕәҕәа риҭон. Убри аҟнытә ишакәхалакгьы аҕа уи аҭыҧ аҟынтәи дықәцатәын.

Ажәылартә гәыҧ иалаз ишақәгәыҕуаз еиҧш иҟамлеит аҭагылазаашьа. Ирымаз аинформациа иашамхеит. Аҕа имчқәа акыр еиҳахеит, ҳаибашьцәа раасҭа.

«Аҽны аҳабла ҭаҳарцәыр акәын, ақырҭқәа акәшаны итәан. Феврль 26 ауха иаашар 27 рзы ажәылара ицеит ҳаҷкәынцәа. Ауха асааҭ ҩба рзы аҧшыхәра мҩаҧган. Аха иҟалаз убри ауп, аҧшыхәра ашьҭахь ақырҭқәа иҟаз раасҭа акырынтә иеиҳаны уи аҭыҧ аҟны инеины итәахьан», – иҳәоит Аҧсны Афырхаҵа Лакәыт Зарандиа ҳаиҿцәажәара иацҵо.

Ҳаибашьцәа ргәыҧ изқәымгәыҕӡоз, џьаҧҳанылеи уааҧсыралеи акыр иреиҳаз ҳаҕацәа ишрылашәазгьы, аҵыхәтәантәи ахызаҵә аҟынӡа еибашьуан. «Иҟалаз анаҳба Ҷлоутәи абаталион ирласны ацхыраара ҟазҵоз, иара убас иҳамаз атанкқәа (аҕацәа ирымаҳхыз) ааҳгеит, ҳрыжәлеит. Иаахтны иуҳәозар напышьашәала аиҿагылара ҟалеит абри ажәылара аҽны», – иҳәоит Лакәыт Зарандиа. Ари аҽны аҳабла ахы иақәиҭтәны, ҳаруаа ахырҕәҕәарҭақәа ааныркылеит.

Ашарҧаз ажәылара ицаз агәыҧ иалаз жәафҩык рахьынтәи ахәрақәа рыманы зыҧсы ҭаны ихынҳәыз маҷыҩхеит. Жәҩык ҳаибашьцәа аҕа импыҵашәеит. Лакәыт Зарандиа иажәақәа рыла, ҳаибашьцәа рызегьы ахәрақәа рыманы ауп аҕа инапаҿы ишыҟалаз.

Ари  ажәылараҿы ахәра иоуит Рудик Адлеиба. Зурик Адлеиба излаҳаиҳәаз ала Рудик ишьапи инапи хәын. Аҧсуа телехәаҧшра архивқәа руак аҿы иҟоуп анҵамҭа ари аҽны ажәылара иалахәыз аибашьҩы Едуард Нарманиа иҿцәажәара. Уи  ажурналист даниҿцәажәоз иҳәоит  жәылара ицаз агәыҧ  аҟынтәи зыҧсы ҭаны ихынҳәыз зегьы Рудик Адлеиба ибзоурала шакәу ишеиқәхаз. «Илашьцанаҵы дара даара ишәеит. Иҟарҵо- ируа иақәымшәо хыла-гәыла еилан. Ҳаҷкәынцәа ақырҭқәа ахьыҩназ аҩнқәа ирыҩналаны ҳәызбала, бџьар шьхәала, иаарымҧыхьашәоз  ндырҵәон. Напышьашәалаҵәҟьа аиҿагылара ҟалеит. Ҳарҭ абџьарс иҳамаз маҷын. Иаҳкыз агранатақәа ҳхы иаҳархәахьан. Ианцәылаша, аҕа еиликааит иабашьуаз ҳхыҧхьаӡара зынӡа ишмаҷыз. Убасҟан ҳхьаҵыр акәхеит. Рудик Адлеиба икын апулемиот. Иара дыхәны дшыҟазгьы аевкалипт ҵла давагыланы ахысра даҿын, ҳаҷкәынцәа еиқәирхарц азы. Зыҧсы ҭаны ихынҳәыз, Рудик Адлеиба  ибзоуралоуп ҳшеиқәхаз», – иҳәоит Едуард Нарманиа архивтә кадрқәа рҿы.

Зурик Адлеиба ҳаиҿцәажәара иацҵо иазгәеиҭеит ажәылара шыҟалаз анраҳа, даргьы иаразнак уахь ишдәықәлаз ацхырааразы. «Уаҩытәыҩса иимбац аиҿахысра ҕәҕәа цон. Аҽны аҳабла ҭаҳарцәит. Ашьыжь, асааҭ жәеиза реиҧш, ахысрақәа анеихсыҕь, еилкаахеит иршьыз, итҟәаны иргаз. Сара агәыҕра сыман Рудик џьара дыхәны дышьҭазар ҳәа. Аҽны хәлаанӡа сишьҭан. Иҩызцәа иеиқәхаз исдырбеит дахьырхәыз аҭыҧ. Уаҟа снеизар, инап иахаз асааҭи ихәдакәыршеи уа икажьын. Иар убасгьы икажьын игранатагьы. Артҟәацра дахьымӡазар акәхап…», – иҳәоит Зурик.

«Аҕа импыҵашәаз ҳаибашьцәа реиҭныҧсахлара хаҭала сара саҿын. Зыҧсы ҭаны иҟоу ҳзаагозар ҳәа агәыҕра ҳаман. Дара рахьынтә иҭахаз рацәаҩын. Урҭ ишахәҭоу еиҧш ирыцқьаны, еилаҳәаны, ашьаршьаф шкәакәақәа рықәыршәны ирызнаҳгеит. Ҳара ҳтәқәа ракәзар, аиҭныҧсахлара сааҭбжак шагыз ишьны иҳарҭеит…», – иҳәоит Аҧсны Афырхаҵа Лакәыт Зарандиа. Уи иажәақәа рыла, ҳаибашьцәа рыҧсыбаҩ анрырҭа, аҧсҧха рылан. «Ас еиҧш ҟазҵо, афашистцәа раасҭагьы еицәоуп. Ҳаҷкәынцәа шьын ауаҩы ихаҿы изаамго гәаҟрыла. Убас еиҧш дыргәаҟны дыршьит адауаҧшь иаҩызаз абиҧазаҵә Рудик Адлеиба…», – иҳәоит Лакәыт Зарандиа.

Рудик Алиошьа-иҧа Адлеиба ианашьоуп «Агәымшәараз» амедал.

Рудик Адлеиба ихы-иҧсы дамеигӡеит Аҧсны ахақәиҭразы.Иҩызцәеи иареи рхы зқәырҵаз Аиааира еицамкааит! Ихшара аҧеиҧш бзиа роуааит! Инагӡахааит Аҧсны Ахақәиҭра!

Абраҟа иааҳгоит Рудик Адлеиба данҭаха ашьҭахь уи иҩыза Зураб Џьынџьал изикыз ажәеинраала ацыҧҵәаха.

Амҩа иаша дықәын Рудик,

Дабиҧазаҵәын иара.

 

Аҧсны агәаҟра ианҭагыла,

Абџьар шьҭыхны иа дазцеит.

Ахәыҷқәа цәгьара рымбарцаз,

Аҕа ихы иара дагеит. 

Ш. Торчуа