Ааигәа Д.И.Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аконференц-зал аҿы имҩаԥысит Владимир Аҵнариа игәалашәара иазкыз арҿиаратә хәылԥазы, Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Рассоциациаҿ еиҿкаау аԥхьаҩцәа рклуби аинститути рыбзоурала.
Аиԥылара аиҿкаашьа ҳалагаанӡа, ҳазааҭгылап апоет инысымҩа иаазыркьаҿны. Владимир Аҵнариа диит 1939 шықәсазы Кәтол ақыҭан, уа 8 класск даналга ашьҭахь диасуеит Н.Лакоба ихьӡ зху Аҟәатәи 10-тәи аԥсуа школахь, абра дагьалгоит 11 класс, 1957 шықәсазы. Ашкол дышҭаз ауп иара еиҭеигаз Фазиль Искандер иажәеинраалақәа «Аҭаҳмада», «Амшә», «Ашәарыцаҩ иажәа» акьыԥхь шырбаз. Уи анын ажурнал «Алашара» 1956 шықсазы. Қәҿиарала ишколтә программа хыркәшаны дҭалоит Аҟәатәи аҳәынҭ́қарратә рҵаҩратә институт аԥсуа бызшәеи алитературеи агерман бызшәеи рыҟәша. Уи дагьалгоит диплом ҟаԥшьыла.
1967 шықәсазы далгеит М.Горки ихьӡ зху Адунеитә литература Аинститут аҿы аспирантура. Қәҿиарала ихьчеит икандидаттә диссертациа – «Б.У.Шьынқәба ирҿиареи аԥсуа поезиаҿы асахьаркыратә хаҿсахьа аҿиареи» атемала. 1968 шықәса инаркны иԥсҭазаара аҵыхәтәантәи амшқәа рзынӡа аус иуан Аԥсуа институт аҿы, раԥхьа афольклори алитературеи рыҟәшаҿы. Араҟа аҭҵаарадырратә усзуҩы еиҵбы инаиркны иҟаз анаукатә ҩаӡарақәа зегьы дырхысит. 1994 шықәса инаркны аус иуан аҭҵаарадырратә усзуҩы нага иаҳасабала. 1997 шықәсазы далхын иаартыз Аԥсны аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа алахәыла-корреспондентс. Акыршықәса инеиԥынкыланы аус иуан Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет аԥсуа литературеи агерман бызшәеи ркафедрақәа рҿы. 1973 шықәса инаркны дрылан Аԥсни СССР-и рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәа.
Владимир Аҵнариа игәалашәара иазкыз арҿиарартә хәылԥазы аартуа, Аԥсуаҭҵааратә институт анапхгаҩы Арда Ашәба аҳәара ҟаиҵеит минуҭктәи ҿымҭрала иргәаладыршәарц сынтәа иҳаԥхаз Аԥсны жәлар рышәҟәыҩҩы Мушьни Лашәриеи, атележурналист Даур Инаԥшьбеи.
Уи ашьҭахь инарҭбааны ажәахә ҟазҵаз Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Рассоциациа анапхгаҩы Владимир Занҭариа иаликааит аҵеи гәлымҵәах ирҿиаратә ҭынха аҷыдарақәа. Уи иҳәеит: «Владимир Леуан-иԥа Аҵнариа ибаҩхатәра, ирҿиара, ихаҭара амҽхак, ихәыцра аҩаӡара, аԥсуа доуҳатә дунеиаҿы аметеор ацәырҵра иадукылаша цәырҵроуп. Хҭыс ҿыцны иҟалеит, алитературатә ҽеиҭакрақәа бла ҿыцла ҳрыхәазырԥшыз иеизга «Абырҵкал» аҭыҵра.
Уи икритикатә хшыҩҵарреи, илирикатә гәырҵҟәыли иеиҭагаратә ҟазара амчхареи иссиршәа еинаалон, еиқәҿырҭуан, еигәныҩуан. Иара инапы злакыз ажанрқәа зегьы рҿы инапкымҭеи, иҿабызшәеи еицакра ақәымкәа иаанхеит.
Егьырҭ алитературақәа рҿы, иаҳҳәозар аурыс литератураҿы, афилософцәа: Инокенти Аненски, Михаил Бехти, Валери Бриусов, арҿиаҩцәа, ахәыцыҩцәа дрыдыскылоит сара.
Иааидкыланы, аԥсуа филологиатә ҭҵаарадырреи, асахьаркыратә критикеи реинырра Владимир Аҵнариа иаиҭеит ахәшьара ҿыцқәа, аамҭеи аҭыԥи ракзаара апроблема. Апроблемақәа хаҭала иахьҭиҵааз иеизга 1990 шықәсазы иҭыҵыз ишәҟәы «Алирикатә аамҭақәа» зыхьӡу аҿы ауп. Ари ашәҟәы аиҭаҭыжьра аҭахуп. Ҳара планс иҳамоуп истатиақәа реизга аҭыжьра. Уи ахьыршәыгә иаҩызоуп. Аҭыжьра азырхиара иаҿуп аԥсуа- анемец ажәар.
Иалскааз штрихқәак:
Хҭыс ҿыцны иҟалеит сгәанала 1970 шықәсазы иҭыҵыз Б.Шьынқәба ирҿиара иазкыз «Творчество Б.В.Шинкәба. Лирика. Эпос. Поэтика» ҳәа зыхьӡыз. Ара автор иаликаауеит, иобиективтәу ахәшьара риҭоит аԥсуа поет истиль ҳәаақәызҵо аҟазшьақәа. Владимир Аҵнариа иажәа шьарда иџьбаран, уи хыхь-хыхьла иҳәамызт аргументла ишьақәирӷәӷәон, усҟан иаргәааз шыҟазгьы, иҟоуп иааӡаз, имҩақәнаҵаз».
Владимир Занҭариа иқәгылараҿ дазааҭгылеит иара убас акритик ду иаԥҵамҭақәа рҿы дышзавымсыз Алықьса Гогәуа ироман «Аҽыкәаҳа», иагьеиҭеит ахәшьара ҳаракы.
Агәалашәаратә хәылԥазы аҟны ажәа ԥхақәа рҳәеит апоет, акритик иҩызцәа аҵарауаа Валери Бигәаа, Олег Дамениа, ААР апрезидент Зураб Аџьапуа.
«Владимир Аҵнариа илитературатә ҭынха ҳаназхьаԥшуа, раԥхьа иргыланы иҳәатәуп, автор даҽаӡәы диеиԥшымкәа, дпоезиаҭҵааҩны дшыҟаз. Ишдыру еиԥш, ари алитератураҭҵаара ахәҭақәа рахьтә зегь реиҳа иуадаҩу, махәҭарацәала еиларсу акәны иԥхьаӡоуп», – иазгәеиҭоит аҵарауаҩ Уасил Аҩӡба акритик ирҿиара дазааҭгыло.
Вл. Аҵнариа апоезиа аҷыдара, алшара, уи ахыҵхырҭа ахьыҟоу уҳәа ирыдҳәалоу азҵаарақәа рҭак аҟаҵара дазхиан еснагь. Урҭ реимадара дышьҭрақәланы иҭиҵаауан. Атеориа бзиаӡаны ҵарадыррала ишьҭикаахьан азы, уи ицәыуадаҩӡамызт аԥсуа поезиа агәеисырҭақәа рбара. Уи апоет дихәаԥшуан сахьаҭыхҩык иаҳасабалагьы.
«Аклассикатә жәеинраалеиҿартәышьазы зусумҭақәа адунеи иахыҵәахьоу М.Л.Гаспаров дааиваҟәало дыҟоуп аԥсуа жәеинраалеиҿартәышьа анцәахәы Вл.Аҵнариа. Уи хымԥада, аԥсуа жәеинраалеиҿартәышьазы аԥсуа Гаспаров иоуп» ҳәа лыҩуан аҵарауаҩ Цира Габниа лыстатиак аҟны.
Арҿиаратә хәылԥазы аҟны иқәгылаз аҵарауаҩ Олег Дамениа иҳәеит: «Владимир Аҵнариа аҵара ду змаз хәыцыҩ дууп. Дашьашәалан дызҭагылаз иаамҭа. Хатә ԥсҭазаара имаӡамызт. Хатә ԥсҭазаарас имаз арҿиара акәын, арҿиара зызкыз ижәлари иԥсадгьыли ракәын».
Алитературатә критик, апоет аиҭагаҩ аԥсышәала ирцәажәеит А.Чехов – «Вишнёвый сад», Пушкини Гиотеи рҩымҭақәа, аԥсшәа аиԥшҵәҟьа идыруан аурысшәа, анемец бызшәа, ақырҭшәагьы. Дырралагьы аӡәы дызиваломызт. Апатриотра аганахьалагьы зегь раԥхьа игылаз Аԥсны аҵеицәа дыруаӡәкын.
Аԥсшәа, уаныҟам сыгәнаҳауп,
Сҿахәы сзарҳәаӡом адунеи,
Узқәиааз адгьыл ԥсраҳа
Уԥсӡом–урҿысла геи-шьхеи!
Арҭ игәы-иԥсы ирхылҵыз ацәаҳәақәа иара изурхаратәы иҟоуп. Владимир Аҵнариа иаҳзынижьыз иаԥҵамҭақәа ааӡагоуп еиҵагыло абиԥарақәа рзы. Иара иакәзар, даанхоит ԥсра зқәым рҿиаҩны!
Наира Сабекиа
