1939 ш. Аҧсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла аҧҵара аҧшьызгазгьы Аҟәатәи асахьаҭыхратә ҵараиурҭа арҵаҩцәа роуп.
Адырҩашықәсаны, асовет сахьаҭыхҩцәа Реидгыла ахыҭыҧан ҿыцны еиҿкаахаз асахьаҭыхҩцәа Реидгыла Аҟәа имҩаҧнагеит аҿыханҵаҩцәеи аскульпторцәеи русумҭақәа рцәыргақәҵа. Абасала асекциақәа рыла еиҿкаахеит.
1941 ш. февраль 10 инаркны Аҧсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла ҳәа ишьақәгылаз ахеидкыла анапхгареи СССР асахьаҭыхҩцәа Реидгылеи егьырҭ ареспубликақәа рҟны аус зуаз ахеидкылақәеи аусеицура рыбжьалеит.
Аҧсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла, егьырҭ арҿиаратә еилазаарақәа реиҧш акыр ауадаҩрақәа ирхысит. Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡа ашықәсқәа раан асахьаҭыхҩцәа русура хьысҳахеит, аха егьа ус акәзаргьы, иҟан арҿиара аус иацызҵоз. Аибашьра ду иааирала ианеилга нахыс ацәыргақәҵақәа реиҿкаара напы адыркит. 1947 ш. Аҟәа, Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡа атема иазкыз асахьаҭыхҩцәа русумҭақәа 150 инареиҳаны рцәыргақәҵа ду ааартын. Урҭ ирныҧшуан аибашьра ашьҭахьтәи аҧсҭазаара ашьақәыргылара.
1950-тәи ашықәсқәа инадыркны Аҧсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла аусура еиҳагьы иарцыхцыхит. Аидгыла иалалеит асахьаҭыхҩцәа рабиҧара ҿыц еиуаз: М.Ешба, В.Бубнова, В.Орелкина, Л.Ҭаниа уҳәа егьырҭгьы. Ари аҟазара хкы ашҟа аҿар хьазырҧшуаз акәхеит Аҟәа иаартхаз Асахьаҭыхратә фонд иатәыз асахьаҭыхра-аарыхратә ҟазарҭақәа.
1960-тәи ашықәсқәа рылукаауа иҟалеит амилаҭтә сахьаҭыхҩцәа реиҵагыларала. Уи апроцесс иацхраауан Аҧсны анҭыҵгьы ацәыргақәҵақәа реиҿкаара.
Русумҭақәа рыла еицырдырит аҧсуа сахьаҭыхҩцәа: Хә. Аҩӡба, С. Габелиа, З. Џьынџьал, Т. Амҧар, В. Гамгиа, В. Хәырхәмал, В. Лакрба, С. Ҵәыџьба, И. Ҷкадуа, В. Иванба, Г. Лакоба уҳәа егьырҭгьы.
Акерамика аус адызулоз асахьаҭыхҩцәа 1970-тәи ашықәсқәа раан аҭагылазаашьа роуит Конаново арҿиаратә командировкақәа рышьҭразы.
Асахьаҭыхратә ҟазара иаҵанакуа еиуеиҧшым ахырхарҭақәа иҭышәынтәаланы аҿиара амҩа ианын. Есааира ахьӡ ҿыцқәагьы цәырҵуан.
Раҧхьаӡатәи аҧсуа сахьаҭыхҩы Алеқсандр Чачба-Шервашиӡе иҧсҭазаареи ирҿиареи акәзар, акыр иҭбаауп. Урыстәылеи Франциеи уҳәа деицырдыруан.
Аҟәатәи асахьаҭыхратә ҵараиурҭа иалнаршаз рацәоуп абаҩхатәра злаз аҿар рааӡараҿы, амҩа иаша рықәҵараҿы. Уи иалгаз аӡәырҩы Қарҭ, Ленинград уҳәа иреиҳау аҵараиурҭақәа рҟны адырра бзиақәа роуан. Акыр шықәса Аҧсны анҭыҵ инхо иреиуоуп: Г. Дарсалиа, Г. Лакоба, Д. Воуба, иахьа Аҧсны дыҟазаргьы, Москва дынхон, акыр аусумҭақәа аҧиҵеит А.Ӡиӡариа.
Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра (1992-1993) анҵысы, егьырҭ арҿиаратә хеидкылақәа реиҧш, асахьаҭыхҩцәа Реидгыла амаҵ азызуаз рус ҧшьа нарыгӡон иныбжьаршә-аабжьаршәны акәзаргьы, аибашьра атемала уи иақәыӡбоз акарикатурақәа аҧырҵон, еидкылангьы иҭыжьын.
Аҧсуа сахьаҭыхҩцәа иреиуаз Аҧсадгьыл ахьчаҩцәа ирылагылан. Аҧсадгьыл ихы ақәиҵеит З. Аџьба.
Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьраан ҳажәлар иргаз Аиааира ашьҭахь, акыр аҧынгылақәа шыҟазгьы, ҩаҧхьа асахьаҭыхратә ҟазара аҿиара амҩа ҿыц ианылеит. Аханатә еиҧш, асахьаҭыхҩцәа рҭаацәара ду хаҭәаауан Аҟәатәи асахьаҭыхратә ҵараиурҭеи Аҧснытәи аҳәынҭуниверситети ирылгоз аҿар рыла.
2019 ш. акәзар, Аҧсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла аҧҵоижьҭеи 80 ш. аҵра аиубилеи аҳаҭыр азы Ацентртә цәыргақәҵатә зал хада аҟны еиҿкаан инарҭбааз ацәыргақәҵа, иӡырган иара убас иҭрыжьыз акаталог.
Аҧсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла еиуеиҧшым ашықәсқәа раан ахантәаҩцәас иҟан: М. Ешба, С. Габелиа, Н. Логәуа, В. Џьениа, А. Ӡиӡариа, А. Амҧар. Иахьа ҩаҧхьа напхгара аиҭоит аскульптор В. Џьениа.
Традициала ишаҧу еиҧш, ҳтәыла акультуратә ҧсҭазаараҿы асахьаҭыхратә ҟазара ахатә ҭыҧ ҷыда ааннакылоит. Асахьаҭыхҩцәеи урҭ еидызкыло Аидгылеи рнапы злаку аҟны ихеибарҭәаауеит. Аҧсны еиҧш, асахьаҭыхҩцәа русумҭақәа ацәыргақәҵақәа ирылахәуп: Шәача, Краснодар, Нхыҵ-Кавказ ареспубликақәа, Санкт-Петербург, Москва уҳәа рҟны.
«Асахьаҭыхратә ҟазара амаҵ азызуа зегьы ҳтәыла акультуратә ҧсҭазаара иалахәуп. Аҟазараҿы ишьақәгылахьоу, иҭышәынтәаланы иҿиауа ахырхарҭақәа рганахьала иҟоу атрадициақәа еиқәырхауа, ҳхеибарҭәаауа аҧсҭазаара аҧшӡареи агармониеи рагмыжьра ҳазыҳаҵҳаҵоит», – иҳәоит асахьаҭыхҩцәа Реидгыла ахантәаҩы В. Џьениа.
Ҵабыргны, акультура ахырхарҭақәа рыҩнуҵҟа асахьаҭыхратә ҟазараҿы еснагь атрадициа дуқәа ыҟан, ҳаҧхьаҟагьы реихаҳара акырӡа аҵанакуеит.

В Ажәанба