Аҧсуаҭҵаара институт анапхгаҩы Арда Ашәба дазааҭгылеит иаазыркьаҿны Аҧснытәи  аҭҵаарадырратә еилазаара аҭоурых. Уи иажәақәа рыла Аҧсны ареволиуциа ҟалаанӡа иҟан иакымкәа-иҩбамкәа арккаратә-наукатә еилазаарақәа, Аҟәатәи ақыҭанхамҩатә еиҿкаара, убас иҵегьы аилазаарақәа. Убри шьаҭас иҟаҵаны август 6, 1922 шықәсазы, иара абри ахыбраҿы Нестор Лакоба иеиҿкаарала иаҧҵан Аҧснытәи анаукатә еилазаара, иагьрыҭан ауадақәа. Аха, нас 1924  шықәсазы ииасит Аҳәынҭқарратә музеи ахыбрахь. 

Раҧхьаӡа АБНО  напхгаҩыс даман Генрих Фальборк, нас 1923 шықәсазы уи диҧсахит Герман Барач. Аилазаара апрезидиум иалахәын Аҧсны анапхгара Нестор Лакоба, Николаи Ақырҭаа, Самсон Картозиа, Самсон Ҷанба, Андреи Ҷоҷуа, Дырмит Гәлиа, Дырмит Аланиа убас егьырҭгьы.

Абарҭқәа  зегьы идырҵабыргуан Аҧсны аиҳабыра шаҟа азҿлымҳара азыруаз анаукатә еилазаара Аҧсны Жәлар Реизара Аиҳабы Лаша Ашәба  иҟаиҵаз адныҳәалара даҧхьеит  Жәлар Реизара аппарат аиҳабы Вадим Бжьаниа.

Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет ахьӡала дықәгылеит анаукатә ҟәша апроректор Џьулета Адлеиба. «Аҵарадырра – абри ауп ажәлар жәларны иҟазҵо, зҭоурых ззымдыруа, иҭызымҵаауа ҧхьаҟа цашьа имаӡам. Иахьа иҟаҳамҵаз уаҵәы ихьшәахоит», лҳәеит лара.

Аҧсны Академиа  Аиҳабы Зураб Џьапуа иазгәеиҭеит ари аконференциа аҵак ду шамоу.

1925 шықәсазы  АБНО  наукатә еиҿкаарақәа 175 рҟнытә  аиҿцаарақәа рыман. Уи 300-ҩык инарзынаҧшуа аҵарауаа еиднакылон, ақалақьқәа Москва, Ленинград, Қарҭ рҟнытә аҵарауаа аинырра рыман. 1930 шықәсазы Аҧсны Жәлар Ркомиссариат ақәҵарала аҧсуа бызшәеи алитературеи ракадемиа – анаукатә-ҭҵааратә институт еиҿкаан, напхгаҩысгьы дарҭеит Герасим Берзениа, ихаҭыҧуаҩыс дҟарҵеит Дырмит Гәлиа.

Аҧсны аҭҵаарадырратә еилазаара аҭоурых иазкны аусумҭақәа ҭрыжьхьеит ҳҵарауаа: Андреи Ҷоҷуа, Хәыхәыт Бҕажәба, Шоҭа Салаҟаиа, Лили Акаба, Арвелод Кәыпраа, Станислав  Лакоба, Уасил Аҩӡба, Лиудмила Ермоленко, Игор Зазулиа, Марина Колесникова.

Аконференциаҿы ирыҧхьан 14 инарзынаҧшуа ажәахәқәа.  Ажәахә хадақәа рыла иқәгылеит Станислав Лакоба, Олег Дамениа, Олег Бҕажәба.

Иахьа ҳажәлар ирымоуп аҧеиҧш ду змоу аҭҵаарадырратә еилазаарақәа Аҧсуа университет, Аҧсны аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа, аҭҵаарадырратә институтқәа. Арҭ зегьы рымҩеи рхықәки акоуп. Ақәҿиарақәа рзыҧшызааит!