Леизга ҿыц «Аҳамҭа» акәзар, уи – еиднакыло ахәыҷқәа ирызку ажәеинраалақәа (2024), хымԥада, иазҿлымҳау рхыԥхьаӡара иацнаҵеит, илзааигәанатәуеит иаԥхьо ахәыҷқәа.
Ашәҟәаҿы еизакуп ахәыҷқәа реилкаара иазааигәоу, уаанӡа акьыԥхь збахьази иҿыцуи нарыцҵаны. Аизга, ашәҟәы «Аҳамҭа» уанаԥхьо, ахәыҷра ацәа ахыубаауеит, аԥхьаҩ хәыҷы дарлахҿыхуеит, изымдыруа, зинтерес икыша изцәырнагоит, уи еиликаарц дазҵаауеит. Абас, аки-аки хеибарҭәаауа, ахәыҷра амшқәа ирыцу аԥсабареи аҭаацәеи реибааӡашьа, наҟ-ааҟ ирыбжьоу реизыҟазаашьа аныԥшуеит.
Ахәыҷы идунеи аилкаара иацу аԥшқарахра, иааикәыршан, иара изы иҿыцу, изаатуа зегьы дрыхьӡарц, ибарц, иаҳарц инапқәа рхахо иаашьҭихырц, ргьама ибарц иҭахуп, урҭ зегьы имаршә кны изнагатәуп, иеилыркаатәуп, даларшьцылатәуп. Рызегь неицыланы, ихәыҷтәы хәыцшьа арҭбаартә, идунеи иацнаскьо аҳәаақәа рҽеиҵырхуеит.
Апоет лхатә ԥышәала илдыруеит, еилылкаауеит ахәыҷқәа ишырзыманшәалоу, ирзааигәоу, ихызхуа, рықәра ианаало – Сара – ирыҵанаҳәо зегь – ҳара иаадыруеит – ҳәа изхьынҳало иахнамԥаакәа ишрылабжьатәу амаӡа. Лара лхәыҷра лгәаларшәо, дазхьаҳәны дазхьуа илҳәеит:
Сыҵкыӷра – хәыҷ –
Схәыҷра:
Сашҭа,
Сгәара –
Са сыҩнра,
Шьап хырҟьаҟьа
Сымӡырха,
Сан луҭра,
Саҳҭынра.
Кәыдры шьқьыры –
Сқәыԥшра агара.
… Сахьцалакгьы
Улаԥш схуп,
Схәыҷра
Сгәыҵаршәны искуп!

…Ишԥа гәхьаазго схәыҷра –
Сҩызцәа, сықәлацәа рбара.
Апоет абас иҟәандаӡа ихьаалго лхәыҷра илгәалашәо, рықәра иҭаӡо абызшәала ирызлырхынҳәуеит, рхымҩаԥгашьа ианыԥшыртә имырхьаакәа, ԥшқарахла иеинраалан ирзылкуа ажәеинраалақәа. Уи адунеи ахь иаалыԥхьо, илыцмҩахыҵуа: Анна-гәыраз, Анна гәы-ԥшқа иналыркны дара ирҳәо неиҭаҳәо акәымкәан реилкаара ишрыҵанаҳәо рхы мҩаԥыргоит, иџьашьатәу џьаршьоит, ирзеилымкаауа иазҵаауеит. Абас, ажәа сахьаркырала аԥсы ахалоит, ир­аҳауа-ирбо реилкаара макьана иахьазымхо – апоети дареи ражәа еибырҭоит, аҭак еицырԥшаауеит:
Унан, Амра
Хәмарра ицеит,
Ажәҩан акалҭаҿ
Иҩаӡеит.
Аха, сишь,
Иааицрашәеит,
Амш анҵәамҭаз
Иааԥхашьеит!
Иссирӡами нас иахьџьаршьо «Амра хәмарра ицеит» ҳәа дара ртәала, дара ахьзынамӡо «ажәҩан акалҭахь» џьара. Абар ахәыҷ иеилкаара амра ианибаало:
Амра ашәахәацқәа
Ацәкаԥсеит,
Адгьыл арыцқәа
Ланаҵеит.

Мамзаргьы:
Ажәҩан каххаа
…Ахаҿы хтуп.
Аҵкы иаҵәа
Аҵла иршәуп.
Ахәыҷы игәыблра зегьы ирыхьӡоит: аҩнгьы, адәахьгьы; Аҩнҵис ихырбза-кәырбзо ахы угәанарԥхоит, иааигәа иниас-ааиасуеит, иаргьы инапы нахьишьуеит:
Иҟәымшәышәуп,
Ихәымсысуп
Сара сҵис.
…Алымҳа кьацәуп,
Ашьапқәа кьаҿуп
Сҵис Хырсыс,
Ахәда ашьҭыбжь
Зынӡа илакәуп
Сҵис-хәымсыс.
Аҩни ашҭеи изҭымҵуа идыԥшыло аласба акәзар, далахәмаруа иҳәоит:
Аху-хуҳәа, зны ишыхуеит,
Иушьклаԥалоит уахьцалак.
Аҵыхәа хьарҽӡа игәыбзыӷуеит.
Иамҵауршәырцаз ҿаҵак.
Ҳашҭа ҳгәара иҩуа иакәшоит,
…Ҳашҟа иааиуа амитә иақәшәоит,
Ирхианы иркымзар алаба.
Ашҭа анҭыҵ адәаҿы ахәыҷқәа хәмаруеит,
Нырцәи-аарцәи еидӷьазкылоит,
…Адгьыл иқәымӡо еижәылоит
Дгылоуп амбахьчаҩ иҽырхиа.
Рыхәмарра иалахәым, насҭха игылан ирзыԥшуа, машәыр рыхьыр ҳәа дацәшәоит, ампыл акәзар, иссируп иҟанаҵо: «ишьҭыԥоит, адгьыл иқәуп икәыруа». Ахәыҷы лаԥш ҵаруп, иабо зегьы шизеилымкаауагь игәникылоит, иеилкаарала дазнеиуеит, абас уажәы адәы дызцәылом:
Кәаԥ-чаԥ, акәаԥ-чаԥ,
Ақәа рыцқәа ҿышәшәоит,
Аҵла рымахә ирхьыҵәҵәоит.
Иара иԥенџьыр аҟынтәи дазыԥшуеит, аԥшра игәы ԥнаҵәеит:
Иҟалозеи мрак ҳзыԥхар?
Иҟалозеи ҳгәаҵа арԥхар?
Аԥсҭҳәақәа ԥшьаала инаскьар –
Рыԥсы ршьар…
Аха аԥсабара ахәыҷы
иҳәатәы ханаҵом.
Заира Ҭҳаиҵыкә лхәыҷтәы поезиа иацуп даҽа ҷыдарак, лымкаала уадзыԥхьало – аилкааратә ҭҵааратә ҟазшьа, уи ахәыҷрабла иабо ала иҳәоу:
Абыз еигәырӷьон ахы:
–Саагылазар,
Са сбааӡоуп,
Аҿаԥыцаз
Еснагь сыхиоуп…
Абар, аԥсабара – ахәыҷы иеилкаарала:
Адгьыл ыцәоуп иҭахәхәа,
Шьышь-наани!
Аҽаӡәӡәоит ашәахәа –
Шьыри-ҭали!
Хәыҷгьы-дугьы ргәалаҟара шьҭызхуа, изеигәырӷьо аԥсабара, ахәыҷы урҭ ирҷыданы иара изааигәоу сахьақәак, еилкаарак изцәырнагоит.
Асы шкәакәа –
Сгәыӷра шкәакәа
Уеиԥшуп.
...Амза аларшәын
Амшын,
Амшын даараӡа
Иразын.
…Иауеит, иауеит ақәаԥсата
Ԥшьаала, ԥшьаала.
Ашьац иржәуеит ақәаԥсата
Хаала, хаала.
Апоет илдырруеит ахәҷы иреиӷьу имшқәа ишреиуоу – иани иаби ныҟәара ианцо, рыԥсшьара анеицырхырго.
Сангьы дсыцуп
Сабгьы – ааи,
Ԥсшьара Пицунда
Ушҟа смааи!
Аԥсшьара мышқәа ракәзар:
Шьҭа еимаада
Сызхара,
Сыҩуа сықәуп
Аҟәара.
Аҩызцәа ҿыцқәа, ахәыцра ҿыцқәа зегьы лгәалаҟара иақәшәоит, нас рыԥсы шьаны аҩныҟа ихынҳәуеит.

Ахәыҷқәа интересла изыԥхьо, игәныркыло, ирҵагоу «Анбанқәа рдунеи» иазку ашәҟәы иагәылоуп ԥшьба-ԥшьба, ҩба-ҩба цәаҳәала иҩу ажәеинраалақәа. Инеиҭа-неиҭныԥсахло, анбанқәа ирнаало «ацуфарақәа» уаднаԥхьалоит. Абар, урҭ рахьынтә акы-ҩба.
Анбан – А иазкны:
Анбан – А ахҵысҭа ихыҵит,
Аҵла амахә инахьысит,
Анбан –Дә –
Ардәына абардаҿ
Иҿықә-ҿықәуеит,
Адәны, ацәҳәыраҿ
Агәы ҿыӷьуеит.

Анбан – Ӡ –
Аӡыркәи-хәыҷ, аӡыркәи,
Сышҟа узымааиуа закәи?

Анбан – Ӡә –
Аӡәаӡәала – шьҭа ишәҳәа
Ашьапы замыӡәӡәои аҳәа?
Заира Ҭҳаиҵыкә лырҿиара, еснагь еиԥш, ахәыҷқәа ирзылкуа лпоезиа иацәтәымуп имыцхәу жәеизадала ирԥхам «аҟәышра» зныԥшуа ацәажәара. Лажәа аԥсыԥха алоуп, аилкаара, агәынкылара мариоуп.
Ахәыҷқәа ирызку ашәҟәқәа, еиҳарак асахьаркыратә литература аҭыжьра, мыцхәы изыцклаԥштәу, аҭакԥхықәра зцу уснагӡатәуп. Атекстқәеи ирыцу асахьақәеи иҭибаго, ихеибарҭәаауа еинаалозароуп, аԥхьаҩ хәыҷы игәаԥханы идикылартә еиԥш. Ус еиԥш асахьаркыратә гьама ҳаракыла иҭыҵуазароуп иаҳарак зықәра маҷу анбанқәа макьана изцәеилаԥсо, инеиԥынкыланы еихшьалан изамыԥхьо рзы.
Заира Ҭҳаиҵыкә ахәыҷқәа ирз­ылкыз ашәҟәы «Аҳамҭа» сахьала еиқәзыршәаз еицырдыруа, асахьаҭыхҩы Виссарион Ҵәыџьба – илитературатә гьама заҟа иҳараку еицырдыруеит уи агьама аҳаракыра зыӡбахә ҳамоу ашәҟәы иагимыжьит.
Аҵыхәтәаны ашәҟәы иазкны сгәаанагара еихшьало, апоет лдырга, луаҩра, лыразра зныԥшуа ахәыҷқәа ирзылкыз «Аҳамҭа» иаԥсаны исыԥхьаӡоит Т. Шь. Аџьба ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа анашьарахь ақәыргылара

Вл. Аҳашба