Уи акьыԥхь ахь дцәырҵит 1977 шықәса рзы. Иҩымҭақәа шамахамзар, аҭоурых иадҳәалоуп, ирныԥшуеит аԥсуа жәлар ржәытә-рҿатә, рнысмҩа… Ҷыдала уи ирҿиамҭақәа рҟны инарҵауланы дазааҭгылоит аԥсуа жәлар рыгәаӷьра, ргәымшәара, рфырхаҵара.
Анзор Мықәба авторс дызмоу аҭоурыхтә драмақәа: «Амра атыҩ ианаку», «Ашәқәа зегь анаарту», «Қьалышьбеи», иара убас апиесақәа: «Адгьыл агьама», алакә-пиеса «Абҵы-қьашана», аповестқәа: «Мгәыӡ Ҳасан», «Гәашьанеи» уҳәа рӷьырак раԥхьа ажурнал «Алашара» ианылеит, анаҩс, – ишәҟәқәа иргәылалеит.
Ҩ-қәгыларак змоу аҭоурыхтә драма «Амра атыҩ ианаку» аҟны иаарԥшуп VI ашәышықәса 50-тәи ашықәсқәа ирыҵаркуа ахҭысқәа, урҭ рыдҳәалоуп византиаа ирҿагыланы мисимианаа рықәгылара, ирзааҭгылоуп заатәи абжьаратәи ашәышықәсқәа раантәи еидкылаз аԥсуа асубетносқәа рхақәиҭреи рхьыԥшымреи рпроблемақәа.
Алакә-пиеса «Уарда» акәзар, иқәыргылан 1987 шықәсазы, Аҟәатәи ахәаԥшҩы қәыԥш итеатр (иахьа Ф.Искандер ихьӡ зху Аҟәатәи аҳәынҭқарратә аурыс драматә театр) аҟны. Уи ықәиргылеит арежиссиор Адгәыр Ақаҩба.
Анзор Мықәба иҭоурыхтә драма «Қьалышьбеи» иалхны 5 шықәса раԥхьа Аԥсны жәлар рартист Шьалуа Гыцба Аԥсуа Ҳәынҭқарратә Аҿар ртеатр аҟны иқәиргылаз аспектакль акырынтә аншлагқәа заухьоу, ахәаԥшыҩцәа даара ибзианы ирыдыркылаз рҿиамҭоуп.
Ааигәа ахәаԥшцәа аӡәырҩы иҟарҵаз аҳәарала иқәдыргылеит. Ахәаԥшцәа идырбан ҳажәлар рҭоурых аҟны ахааназ ҩашьара ақәымкәан иаанхо Аԥсны аҳ Қьалышьбеи Чачба ихаҿсахьа шьахәла изныԥшуа аспектакль. Уи шьҭа ҩаԥхьа аспектакльқәа рпрограмма иалазаауеит. Ԥсахрада зыжәлари зыԥсадгьыли ирзыҟаз, урҭ рԥеиԥш иазықәԥоз, хара ихәыцуаз Аԥсҳа Қьалышьбеи Чачба ихаҿсахьа гәылҭәааны, уи иаамҭа уахаанушәа, ахҭысқәа реиҿыбаашьа убла ихгыло, иуныруа, ҳажәлар рҭоурых аиаша зегь нагӡаны уагәылаԥшны иубартә еиԥш аԥҵара илшеит адраматург Анзор Мықәба. Сара сгәаанагарала, даара ихатәроу ҭоурыхтә драмоуп ари арҿиамҭа.
Иазгәаҭатәуп, Аԥсуа драматә театр аҟнеиԥш, Ф.Искандер ихьӡ зху аурыс драматә театр (уаанӡа – Аҟәатәи аурыс театр) аҟынгьы, ахәыҷқәа ирызку А.Мықәба иҩымҭақәа ирылху аспектакльқәа шықәдыргылахьоу. Урҭ иреиуоуп: «Аҟәатәи амаамын ахҭысқәа», «Ҳара ҳахь даауеит «Аҵаа-Бабаду» уҳәа убас егьырҭгьы.
Имҳәакәан высшьа амам, Аԥсны зҽаԥсазтәыз артист, актиорк иаҳасабала аԥсуа сцена аҟны инаигӡаз арольқәа шмаҷым, уи еиуеиԥшым ахаҿсахьақәа қәҿиарала раарԥшра шилшахьоу. Иаагозар, Н.В.Гоголь иҩымҭа иалху «Аԥҳәысҳәара» – (Кочариов ироль наигӡеит); В.С. Рогозин иҩымҭа иалху «Ачара аҽны» аҟны (Василь ироль); Б.Шьынқәба иҩымҭа «Ахра ашәа» иалхыз аспектакль аҟны – Амтон, А.Мықәба иҩымҭа «Амра атыҩ ианаку» аҟны – Нарчоу. Б.Шьынқәба ирҿиамҭа «Ахра ашәа» иалхыз асахьаркыратә фильм аҟны инаигӡеит Нестор ироль.
Ш.Русҭавели ихьӡ зху Қарҭтәи аҳәынҭқарратә атеатртә институт иалганы 1968 шықәса рзы актиорк иаҳасабала Аԥсныҟа, С.И.Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа драматә театр ахь ихынҳәыз Анзор Мықәба иԥсҭазаара аҟазара иадҳәалахеит, аамҭаказы атеатр аҟны алитературатә хәҭа напхгара аиҭон. 1968 шықәса инаркны 1983 шықәсанӡа аԥсуа милаҭтә ҟазара амаҵ азызуаз актиор, еиуеиԥшым ахырхарҭақәа рҟны еиуеиԥшым аамҭақәа рзы аус иуан: аҳәаанырцәтәи ҳџьынџьуаа аҽрымадарақәа рзы Аԥснытәи агәыԥ «Аԥсадгьыл» ахантәаҩы ихаҭыԥуаҩыс (1989-1999ш.ш.), 2004-2005 шықәсқәа рзы – Аԥсадгьыл ахь ахынҳәразы Аԥснытәи аҳәынҭқарратә еилакы ахантәаҩыс, 2011 шықәса инаркны 2016 шықәсанӡа Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ахантәаҩыс.
Хаҭала, Аԥсны аҳцәеи аҳәаанырцәтәи атәылақәа рҟны инхо аԥсуа диаспорақәеи рҭоурых иазку аҭоурых-публицистикатә статиақәеи аочеркқәеи маҷымкәан ажурнал «Алашара» аҟны икьыԥхьхьеит. Урҭ иреиуоуп: «Амҩақәа, амҩақәа»…», «Урҭ рашьцәа арыцҳараҿы рхала иаанырмыжьит», «Аԥсуара уи иԥсҭазаара акәын» (Орҳан Шамба игәалашәара иазкуп), «Саҭеман инаиркны»…» уҳәа егьырҭгьы.
А.Мықәба аԥсшәахь еиҭеигахьеит: А.М.Горки, В.В.Розов, О.Иоселиани уҳәа рпиесақәа. Иара ихаҭа иҩымҭақәа еиҭагоуп аурыс, аҭырқәа, абаза, адыга, ауаԥс, аҟабарда уҳәа егьырҭ абызшәақәа рахь. А.Мықәба ирҿиара аҟны иҷыдоу аҭыԥ ааннакылоит ахәыҷтәы литература. Ахәыҷқәа ирызку алакә-пиесақәа, апиесақәа рыла ирлахҿыхуеит аԥсуа ԥхьаҩцәеи ахәаԥшцәеи. Уи авторс дызмоу ахәыҷқәа ирызку иҩымҭақәа рҿы, урҭ рықәра иаҵанакуа, аилкаареи, агәынкылареи марианы бызшәа цқьала ирызнеигоит ахшыҩҵак ҵаулақәа.
2023 шықәсазы Аԥсны Аҳәынҭқарратә бызшәатә политиказы аҳәынҭқарратә усбарҭа абзоурала иҭыжьын ахәыҷқәа рзы иааӡагоу, ихшыҩрҵагоу, аԥсуа ицәтәымым, агәаӷьра, ахаҵара, агәымшәара реиԥш иҟоу аҟазшьақәа зныԥшуа «Жьабаӷь фырхаҵа» захьӡу алакә-пиеса.
Ари алакә-пиеса аҟны автор агыгшәыгқәа: ажьа, абга уҳәа рыла иааирԥшуеит ауаа рхаҿсахьақәа. Аҩымҭа афырхаҵа хада Жьабаӷь ахаҿсахьала ҳара иаабоит, иара ахьӡ ахаҭа ишаҳәо еиԥш ишгәымшәоу, ахьаҵра агә́ы ишҭам. Уи мчыла иара аҵкыс еиҳау агыгшәыгқәагьы рҿаԥхьа ахыларҟәра ахахьы ишаанамго, маанала, аӡәкрала аиааира агәы ишҭоу, аҵыхәтәанынӡа ахыхьчараз, ажьажәлар реиқәырхаразы ақәԥареи, ианамуӡахгьы хаҵаҵас аԥсра аԥылара шеиӷьу азгәаҭо, аҩызцәа ргәы архаҵоит, ргәы шьҭнахуеит ахаҵарашәала.
Жьакәыр ҳәа аҩымҭаҿы зыӡбахә ҳәоу шәаргәындоуп. Ҳәарада, ахәыҷқәа рзы аинтерес аҵаны агыгшәыгқәа рхаҿсахьала ахаҵарамҩа шеиҳау, ишхьӡу аарԥшуа, ашәыргәындара шҽеим, уи уҭазырхо шҟазшьоу азгәеиҭоит автор аҩымҭаҿы. Сара сгәаанагарала, ари ахшыҩҵак, ахәыҷқәа реизҳараҿы, рхәыцшьа, рхымҩаԥгашьаҿы анырра бзиа рызҭо, иааӡагоу акы ауп.
Аҵыхәтәантәи аамҭазы аӡәгьы изы имаӡам, уи моу, ирыцҳароуп ҳәа исыԥхьаӡоит адраматургиа ажанр аҿиара ахьысҳара ахьамоу, хаҭала ахәыҷқәа ирызку алакә пиесақәа, аҩымҭақәа ракәзар, иуарла-шәарлоуп. Уаҵәтәи ҳԥеиԥш аҿиаразы ихымԥадатәиуп ахәыҷқәа рыла ахацыркра, алагара. Убри аҟнытә, Т.Аџьба ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа аиуразы иқәыргылоу ахәыҷқәа ирызку Анзор Мықәба илакә-пиеса «Жьабаӷь фырхаҵа», сара сгәаанагарала, апремиа анашьара иаԥсоуп.
Алиса Гәажәԥҳа