Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла абзоурала еиҿкааз ари аусмҩаҧгатә рхы аладырхәит: ашә­ҟәыҩҩцәа, аҵарауаа, ауаажәларратә усзуҩцәа, Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университети Аҧсуаҭҵааратә институти рҟнытә хаҭала, иҧышәа змеидоз, аҵара зирҵоз, иахьа аҧсуа доуҳа, акультура амаҵ азызуа аҿар, иара убас уи иҭынхацәа-игәакьацәа, ихшара.
Р. Қапба 90 шықәса ихыҵра аиубилеии уи ишәҟәы аӡыргареи ирызкыз аиқәшәара аартуа Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ахантәаҩы Вахтанг Аҧҳазоу иазгәеиҭеит аҧсуа доуҳатә культура азы акрызҵазкуа ҩ-хҭыск ахьеидҳәалоу шгәахәара дуу, «уи иаанаго аҧсуа доуҳа аҧсы ҭоуп, иҿиоит ауп» – иҳәеит уи. Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ахантәаҩы иқәгылараҿы инарҭбааны дазааҭгылеит ашәҟәыҩҩы, алитератураҭҵааҩ, апублицист инысымҩа, ихаҭара, ирҿиара.
Инаҵшьны иазгәеиҭеит, за­ҧхьаҟа ишәҟәыҩҩхараны иҟ­аз Руслан Хәанеи-иҧа аҧсҭазаараҿы иҧылоз ауадаҩрақәа дрызҧымҽкәан, дыриааины, игәҭакы анагӡара шилшаз. Уи иазгәеиҭеит, Руслан Хәанеи-иҧа дахьиз Арасаӡыхь ақыҭаҿы 8-шықәсатәи ашкол даналга ашьҭахь, Тамшьтәи абжьаратә школ аҟны абжьаратә ҵара шыхиркәшаз. Иара убри ашықәсан – 1954 шықәсазы Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт афилологиатә факультет аҧсуа-аурыс ҟәша дышҭалаз. Иҵара аныхиркәша ашьҭахь 1959 шықәсазы агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» («Аҧсны») аредакциаҿы алитература аҟәшаҿы аус шиуаз. В. Аҧҳазоу иажәақәа рыла, инеиҧынкыланы 17 шықәса аҧсуа милаҭтә журналистика амаҵ азиуит аҵарауаҩ.
«Руслан Хәанеи-иҧа акырџьара аусурақәа еилеигӡон, уи иџьабаа рацәоуп алитератураҭҵаараҿы, аҭҵаарадырраҿы, аҧсуа милаҭтә шәҟәҩыра аҟны, урҭ инарҷыдангьы аҵара-ааӡара аус знапы алакыз, идырреи иҧышәеи змеидаз аҿар маҷҩым, акыр абиҧара еиҵеиааӡеит. Акыр шықәса инеиҧанкыланы аус иухьеит Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университети Д. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуаҭҵааратә институти рҟны. Уи дравторуп, гәыла-ҧсыла, инҭырҳәцааны, зышьҭамҭа гәылҭәааны, хәҭа-хәҭала аҧхьаҩ дызгәылихало, иҭҵааны изнеиго, шамахамзар, ҿыгҳаралагьы имаҷым ашәҟәқәа 38. Урҭ рахьтә 25 монографиақәоуп. Ашәҟәыҩҩы Сергеи Кәыҵниа ирҿиареи иҧсҭазаареи ирызку ашәҟәы акәзар, макьана аҧхьаҩ инапаҿы имнеиц, Р. Қапба аҵыхәтәантәи аамҭазы аус адиулон. Иазгәаҭатәуп, иахьа 90 шықәса зхыҵыз аҵарауаҩ хатәра, игәамбзиара иҽамҭакәан, икаламгьы аус шауц ишауа, даҽа шәҟәыкгьы аҭыжьра азырхиара дшаҿу,» – иҳәеит уи.
В. Аҧҳазоу иқәгылара ашьҭахь, аиубилеи ахь имҩахыҵыз идырбан аиубилиар ицәажәара зныз авидеонҵамҭа.
Уаҟа 90 шықәса зхыҵыз аҵарауаҩ хатәра иажәа далагоит абас: «1954 шықәса раахыс Аҟәа сынхоит, аха ес-уаха ҧхыӡ избо Арасаӡыхь ауп, зныкгьы Аҟәа ҧхыӡ исымбацт» – ҳәа. Урҭ ажәақәа рыла уацәымҩашьо агәра угартә иҟоуп, Р. Хәанеи-иҧа дахьиз-дахьааӡаз аҧсуа шьха қыҭа ҧшӡа Арасаӡыхь ацқьара, азҩыдара ҧсыс ишырхоу уи ихаҭареи ирҿиареи зегь ааидкыланы.

Руслан Хәанеи-иҧа иџьабаа шырацәоу, иахьа уажәраанӡагьы ижәлар рдоуҳа амаҵ шазиуа азгәаҭо, апоет, ажурнал «Алашара» аредактор хада Анатоли Лагәлаа иқәгылараҿы инаҵшьны иҳәеит, «данҩуа,арҿиара данаҿу ауп уи иҧсы анҭоу»,– ҳәа, ашәҟәҩыра игәыҧсыршьаган ишибо азгәаҭо. Уи инаҷыданы дазааҭгылеит акыр абиҧара шеиҵеиааӡахьоу, иахьагьы алитератураҭҵаараҿы иреиҕьу ҳәа ишьаны, уи еиқәиршәаз илекциақәа Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет аҟны ахархәара шарҭо, ишрыҧхьо.
«Хаҭала, саргьы рҵаҩыс дсыман Руслан Хәанеи-иҧа, уи сара насыҧс исшьоит. Иазгәасҭарц сҭахуп Руслан Хәанеи-иҧа даара дышуаҩ еизадоу, уи аҵараҿы рҵаҩыс дҳаман, аха аҧсҭазаараҿы даҳҩызан, даҳзааигәан, иахьагьы акыр дышҳаиҳабугьы даҳҩызаны даанхеит. Уимоу апародиалагьы ҳаицәажәалон, иара ҳара иаҳзикуан, ҳаргьы ҳаҭырла аҭак иаҳҭон,»- иҳәеит Анатоли Лагәлаа. Иқәгылара хыркәшо даҧхьеит Руслан Хәанеи-иҧа изикыз «Иумган аҭел аҵла уанхало» захьӡу ипародиа. Уи даара иарлахҿыхит, гәахәарылагьы ирыдыркылеит уахь имҩахыҵыз.
Апоет, ахәыҷтәы журнал «Амцабз» аредактор Гәында Сақаниа-ԥҳа лықәгылараҿы иазгәалҭеит Руслан Хәанеи-иҧа ишәшьыра, иааигәа аҟазаара, илекциақәа мацара рзыӡырҩра акыр шаанаго. Уи зыҧсҭазаареи зырҿиаратә мҩеи дырзааҭгылахьоу аҵарауаа, ашәҟәыҩҩцәа шмаҷҩым.
«Руслан Хәанеи-иҧа ииҩуа убриаҟара иҵауланы, иҭырҳәцааны дазнеиуеит, аҧхьаҩ дагәыланахалартә еиҧш,» - лҳәеит уи.
Аиубилиар дидныҳәало, хаҭала Руслан Қапба ихшара: Адгәыри Светланеи, имаҭа Наталиеи рахь ихы нарханы иҳәеит, Руслан иеиҧш иҟоу, зегь раҧхьа, алитератураҭҵаареи ашәҟәҩыреи рганахь абаҩхатәреи аҧышәеи инарҷыданы уаҩык иаҳасабала даара иаамысҭашәоу аҧсуа ламыс цқьала еибарку, аҧсуа иаҭәоу аҟазшьа ҷыдарақәа злоу, зхымҩаҧгашьа ҿырҧшыгоу ихшара ахьракәу шнасыҧ дуу.
«Критикк иаҳасабала иӡбахә ҳҳәозар, агха-ҧха дацраланы иааирҧшуам, еснагь аҩымҭа, автор рыбзырӡы ауп иааирҧшуа.
Аҩымҭа анҵәамҭаҿы уи иагу-иабзоу даналацәажәо «абас еиҕьын» - ҳәа игәаанагара нациҵоит. Аригьы ҳәарада, иаамысҭашәара ҳнарбоит»-иҳәеит иажәа хыркәшо Ауаажәларратә усзуҩ Виачеслав Цыгәба.
Ирацәаҩуп ҩ-хҭыск еидызҳәало аиқәшәараҿы Руслан Қапбеи иӡырыргоз уи ишәҟәы зызкыз Сергеи Кәыҵниеи ирыхҳәааз ажәа ҧхақәа. Иқәгылаз аӡәырҩы: Аҧсны абыргцәа рхеидкыла ахантәаҩы Аполлон Думаа, Амилаҭтә библиотека аиҳабы Борис Ҷолариа уҳәа иазгәарҭеит Руслан Қапбеи Сергеи Кәыҵниеи шеиҩызцәа гәакьацәаз. Уи иҩыза иизикыз ашәҟәаҿы дзыҧсаз ала иҧсҭазаареи ирҿиареи ахәшьара рыҭара шилшаз.
Аиубилеитә хәылҧазы аҟны Руслан Хәанеи-иҧа ибаҩхатәреи ирҿиареи, ҳаҧсуа доуҳа, ҳлитература иазынижьыз хәы-змам аҭынхеи ртәы мацара акәмызт излацәажәоз. Аӡәырҩы азааҭгылеит Руслан Хәанеи-иҧа дахьиз-дахьааӡаз Арасаӡыхь ақыҭеи иҭаацәараҿи ишьҭикааз аҟазшьа бзиақәа мырӡкәан ишааиго.
Ауаҩ хатәра, аҧсуа литератураҭҵаара абчараҳ ҳәа ззуҳәар алшо Руслан Хәанеи-иҧа изкны ажәа аҳәара уадаҩуп, аха, Руслан Хәанеи-иҧа аҵара зирҵоз, иахьа Аҧсуаҭҵааратә институт алитература аҟәша аиҳабы Инал Гыцба, Руслан Хәане-иҧа ихаҭара зныҧшуа ахҭыс еиҭеиҳәеит:- «Ҳанстудентцәаз акәын, Руслан Хәанеи-иҧа даара зегьы ибзианы даҳзыҟан, уимоу, ахәшьара ҩба аӡәгьы изықәиргыломызт. Ҽнак ҳиазҵааит, избан ҩба зықәшәмыргыло?-ҳәа. «Зны ҩыџьа астудентцәа алекциаҿы исҧырхагахо иалагеит, знык «Шәаангыл,»-сҳәеит, даҽазнык, аха ианырымуӡа, сгәы анҧырҵәа, «Шәара акгьы шәылҵуам, шәхымҩаҧгашьала–зыҧсадгьылгьы, збызшәагьы бзиа избо шәакәым»-ҳәа расҳәеит. Руаӡәк аҭакс, «Ишәҳәо зегь иашоуп, амала, ҳара ҳаҧсадгьыли ҳбызшәеи бзиа иаабоит, ҳахгьы ахҭнаҳҵоит»- ҳәа сеиҳәеит. Уи ус шакәыз агәра згеит, Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра аныҟала, арҭ аҷкәынцәа рыҧсадгьыл аиқәырхара рхы-рыҧсы анахҭнырҵа. Убри нахыс, ҵарас иҟоу иеиҳаны исыҧхьаӡоит аҧсадгьыл абзиабара, убри азоуп ахәшьара ҩбагьы аӡәгьы изизықәсмыргыло». Абас ҳазҵаара аҭак ҟаиҵеит Руслан Хәанеи-иҧа,»-иҳәеит Инал Гыцба.
Руслан Қапба ихаҭареи уи ирҿиареи дырзааҭгыло, иӡырыргоз ашәҟәы зызкыз Сергеи Кәыҵниа иҧҳа, апоет Гәында Кәыҵниа хаҭала, инаҵшьны иазгәалҭеит Руслан Қапба ари ашәҟәаҿы инамыцхәны иӡыригазшәа шылбо, аха агәахәара шылнаҭо, иџьабаа азы иҭабуп ҳәа шиалҳәо.
«Руслан Хәанеи-иҧа ҳхәыҷаахыс даадыруеит, саб Сергеии иареи аиҩызара бзиа рыбжьан, уи иахьагьы иныҟәигоит Руслан Хәанеи-иҧа. Иара ҟазшьас ишимоу ала ишәҟәқәа рҿы ииҩуа, ирҿиамҭа ззикыз автор ибзырӡы аҳәара, уи дызлабзиоу аганқәа раарҧшра, рӡыргара ауп. Уимоу зыҧсҭазаареи зырҿиареи ааирҧшуа ауаҩы икәша-мыкәша иҟоу, ишьҭамҭа нҭырҳәцааны, идаракәац ахьынӡанаӡааӡо иҭҵааны, иҽагәылахалан аҧхьаҩ изнеигоит. Абраҟа инаҵшьны иазгәасҭарц сҭахуп 90 шықәса шихыҵызгьы, иажәеи ихшыҩи еиламырцҳакәан дааиуеит, икалам аус шауц иауеит. Акраамҭа иҳагымхааит иажәа ҟәышқәеи ихшыҩи, - лҳәеит Гәында Кәыҵниа-ҧҳа.
Аиубилеитә хәылҧазы ахыркәшамҭаз, уахь имҩахыҵызи ахәылҧаз аиҿкааҩцәеи иҭабуп ҳәа рарҳәеит алитератураҭҵааҩ, акритик, апублицист, Аҧсни Урыстәылеи рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәа ирылоу, Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет апрофессор Руслан Хәанеи-иҧа ихшара Адгәыри Светланеи Қапаа.
Аиашазы, аиубилеитә хәылҧазы мҩаҧысит даара аҧхарра аҵаны. Ирацәан иҳәаз ажәа ҧхақәеи, азеиҕьашьарақәеи алитератураҭҵаареи, аҵара-ааӡареи, хаҭала, аҧсуа ҵарауааи ашәҟәыҩҩцәа рӡыргареи рзы зџьабаа рацәоу, 90 шықәса зхыҵра азгәазҭо, аиубилиар Руслан Хәанеи-иҧа Қапба изы.

Алиса Гәажә-ҧҳа